پدافند غیرعامل از منظر قرآن کریم/ نقش پدافند غیرعامل در نهضت عاشورا

به گزارش شاهین پرس؛ حجت‌الاسلام حسن بابایی/ هر اقدام غیر مسلحانه ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان ها، تاسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان های کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن گردد،«پدافند غیرعامل» خوانده می شود.

به بیان ساده تر پدافند غیرعامل، مجموعه اقداماتی است که انجام می شود تا در صورت بروز جنگ، خسارات احتمالی به حداقل میزان خود برسد. هدف از اجرای طرح های پدافند غیرعامل کاستن از آسیب پذیری نیروی انسانی و مستحدثات و تجهیزات حیاتی و حساس و مهم کشور علیرغم حملات خصمانه و مخرب دشمن و استمرار فعالیت ها و خدمات زیر بنایی و تامین نیازهای حیاتی و تداوم اداره کشور در شرایط بحرانی ناشی از جنگ است.

به عنوان مثال، از پدافند غیرعامل می توان به استتار، اختفا و ایجاد سرپناه برای تاسیسات مهم و استراتژیک اشاره کرد.

در پدافند عامل مثل سیستم های ضد هوایی و هواپیماهای رهگیر، فقط نیروهای مسلح مسئولیت دارند.

در حالی که در پدافند غیرعامل تمام نهادها، نیروها، سازمان ها، صنایع و حتی مردم عادی می توانند نقش موثری بر عهده گیرند.

با توجه به حجم تهدیداتی که ایران در عرصه بین الملل با آن مواجه است، در زمینه پدافند غیرعامل هنوز در ابتدای راه هستیم و باور هر چه بیشتر مدیران و کارشناسان به این مقوله مهم می تواند ضریب ایمنی کشور را در برابر تهاجم‌های احتمالی بیگانگان افزایش دهد.

با توجه به وجود تهدیدات بالقوه و خطراتی که امنیت ملی، استقلال و تمامیت ارضی کشور را نشانه گرفته، بحث پدافند غیرعامل در طول سالهای اخیر از سوی مقامات عالی رتبه کشوری و لشکری، مورد توجه فراوان قرار گرفته است. به طوری که با توجه به مصوبه مقام معظم رهبری (که کلیه وزارتخانه ها و سازمان ها را موظف می نماید که در اعتبارات عمرانی پروژه‌های حساس و مهم، اعتبار مورد نیاز پدافند غیر عامل را نیز منظور نمایند).

برخی از روشهای پدافند غیرعامل نظیر اختفا روشهایی مانوس و شناخته شده ای هستند ولی بعضی دیگر نیازمند خلاقیت و ابتکار بوده و با توجه به ویژگی های محیطی و تهدید های بالقوه باید طراحی شوند.

دستگاه های میکرو فیلم می توانند به عنوان یک ابزار مهم در طرح های پدافند غیرعامل پیشنهاد شوند. میکرو فیلم در مقایسه با سایر روشهای ضبط و نگهداری اطلاعات (مکتوب یا دیجیتالی) آسیب پذیری کمتری در مقابل حملات نظامی احتمالی داشته و پس از تهاجم نظامی راحت تر قابل بازیابی است. در هنگام وقوع سوانح غیر طبیعی نظیر جنگ، نگهداری از اطلاعات یکی از از ارکان اصلی مدیریت بحران و پیروزی به شمار می رود. این اطلاعات می تواند شامل اطلاعات فرماندهی، پرسنلی، مواضع نیروهای داخلی، لجستیک و … بوده و حتی اطلاعات صنعتی را نیز شامل شود.

این مورد اخیر در مورد ایران اهمیت فوق العاده ای دارد. توضیح آنکه در سالهای اخیر با تلاش و همت متخصصین و کارشناسان صنایع دفاعی، دستاوردهای قابل توجهی در زمینه تکنولوژی دفاعی حاصل شده است. به همین جهت مدارک و مستندات مربوط به این تسلیحات دفاعی از اهمیت والایی برخوردارند. چرا که در صورت بروز هر نوع تهاجم، اولا ایران مشمول تحریم بوده و به ناچار لازم است خود نیازمندیهای دفاعی خود را برطرف سازد. ثانیا دشمن با وقوف به این مسئله انهدام صنایع دفاعی را در صدر لیست اهداف مورد تهاجم خود قرار خواهد داد. بنابراین باید به گونه ای از اطلاعات محافظت نمود که حتی در صورت از دست دادن نیروی انسانی متخصص و نیز تاسیسات و تجهیزات، بتوان آنها را مجددا بنا نهاد و اقدام به تولید تجهیزات دفاعی لازم نمود.

تصور سنتی بر آن است که باید برای حفاظت از اطلاعات، بانک های اطلاعاتی را پشت دیوارهای سخت بتونی با حفاظت های شدید نگهداری کرد. در حالی که امروزه روش های حفاظت اطلاعات به طور عمده دچار تغییرات ماهیتی شده است و همگام با تغییر روش های تهاجم، روش های حفاظت نیز تغییر یافته اند. یکی از روشهای نوین تهاجم به اطلاعات، استفاده از بمب های الکترومغناطیسی است که در نبردهای یوگسلاوی و نیز عراق به دفعات مورد استفاده قرار گرفت. نور شدیدی ساطع می شود، در یک لحظه همه چیز در خاموشی فرو می رود. بوی سوختن وسایل الکتریکی در فضا می پیچد. پوشش سیم ها سوخته و خطوط نازک تلفن قطع می شوند و مهمتر از همه، درون هیچ کدام از رایانه ها، حتی یک بیت اطلاعات باقی نمانده، در حالی که هیچ کس کوچکترین آسیبی ندیده است. این به معنای از بین رفتن تمام اطلاعات فرماندهی، نقشه ها و اطلاعات فنی و … است که به صورت دیجیتالی نگهداری می شده است.

دستگاه های میکرو فیلم قادرند حجم عظیمی از اطلاعات را به دور از چنین تهدید هایی در خود جای داده و در مواقع ضروری جهت بازخوانی و بازیابی در اختیار مسئولین امر قرار دهند. با توجه به وجود زمینه تهدیدات بالقوه و خطراتی که امنیت ملی، استقلال و تمامیت ارضی کشور را نشانه گرفته ضرورت عقلی دفاع کاملا مشهود است.

آمار و سوابق جنگ‌های گذشته نشان می دهد پدافند عامل در حال حاضر به تنهایی قادر به مقابله با سلاح های مدرن و مخرب آفندی جهت جلوگیری از اثرات ویرانگر آنها بر مراکز حیاتی و حساس و نیروی انسانی نیستند و لذا به کار گیری اصول و معیارهای پدافند غیرعامل می تواند به تکمیل زنجیره دفاعی کمکی موثر و قابل توجه نماید که این امر به طور شایسته ای از جانب مقام معظم رهبری نیز مورد تاکید قرار گرفته است. به جاست این موضوع به ویژه از سوی وزارتخانه ها و سازمان های عمرانی مورد اهتمام جدی تری قرار گیرد.

پدافند غیرعامل در قرآن و نهج البلاغه

پدافند غیرعامل به معنای استتار، اختفاء و پراکندگی مکانی و زمانی امور مهم، برای کم کردن خسارات هجوم دشمن است. قطعا این یک راهبرد جدید نیست، و تنها در زمینه واحدهای ارزشمند نظامی یا صنعتی هم نبوده‌ است. یکی از ایرادهایی که مستشرقین به قرآن می‌گیرند، پراکندگی ظاهری مفاهیمی از قرآن است که در واقع به شدت مرتبط است. این استراتژی پیچیده‌ای بوده است برای بقای حقایق ارزشمند دینی و ولایی و خارج کردن آنها از فهم بدوی منافقین و مصون ماندن از دست‌اندازی تحریف‌گران. در سایر ادیان به دلیل فقدان شرایط محفوظ ماندن کتب آسمانی و انتقال به نسلهایی که توان کنار هم دیدن حقایق پراکنده دارند، پدافند غیرعامل در سطح نازلتری به کار گرفته می‌شد، بنابراین زمینه تهاجم پذیری و تحریف کتب آسمانی بیشتر بود. اما در قرآن کریم به دلیل خاتمیت و سرشاری آن از حقایق بسیار ارزشمند و فرصت و توان ذهنی کافی برای درک حقایق پراکنده، استراتژی پدافند غیر عامل بسیار گسترده است. اعجازی که از نگاه مستشرقین، عیب دیده می‌شود.

 پدافند غیرعامل در قرآن

نمونه بارز این تدبیر، در آیه سوم مائده است که مربوط به خوراکیهای حرام است اما ناگهان فرازهای مهمی مثل “الیوم اکملت لکم دینکم” در میان آن می‌آید.

حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ۚ ذَٰلِكُمْ فِسْقٌ ۗ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ ۚ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ

برای شما مؤمنان گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آن ذبیحه‌ای که به نام غیر خدا کشتند و همچنین هر حیوانی که به خفه کردن یا به چوب زدن یا از بلندی افکندن یا به شاخ زدن به هم بمیرند و نیم‌خورده درندگان جز آن را که قبلاً تذکیه کرده باشید حرام است و نیز آن را که برای بتان می‌کشند و آن را که به تیرها قسمت می‌کنید، که این کار فسق است. امروز کافران از این که به دین شما دستبرد زنند و اختلالی رسانند طمع بریدند، پس شما از آنها بیمناک نگشته و از من بترسید. امروز (به عقیده امامیه و برخی اهل سنّت روز غدیر خم و خلافت علی (ع) است) دین شما را به حد کمال رسانیدم و بر شما نعمتم را تمام کردم و بهترین آیین را که اسلام است برایتان برگزیدم-پس هرگاه کسی در ایام قحطی و سختی از روی اضطرار نه به قصد گناه از آنچه حرام شده مرتکب شود، خدا بخشنده و مهربان است.

سوره احزاب”آیه 33″ هم یکی از بیشترین صحنه پدافند غیرعامل حقایق استراتژیک است. در میان فرازهایی که سخن از همسران پیامبر است، ناگاه آیه تطهیر با ساختار لفظی و معنایی متفاوت، جای می‌گیرد قطعا استفاده از پدافند غیرعامل در سخن، از پیچیده‌ترین استراتژیهایی است که کمتر در کلام غیر معصوم دیده شده است، از آنجایی که در این جهان پیچیده، با دشمنان بسیار، دشمنی‌های شدید، ابزارهای دشمنی پیچیده و در دسترس بودن سخنان از طریق سامانه ارتباطی، خطر حمله به حقایق استراتژیک نظام اسلامی زیاد است،‌ و از سویی جهان اسلام تحت تدبیر ولی فقیه و نائب امام زمان است، پس دور از انتظار نیست که حقایق استراتژیک نظام اسلامی به شکل مستتر و پدافند غیرعامل، از زبان مردی صریح چفیه به دوش، جاری شود. وقتی سخنان ولی فقیه را مورد واکاوی دقیق قرار دهیم، حس می‌کنیم که با سخنانی به شيوه كلام معصوم مواجه می‌شویم.

وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَىٰ ۖ وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا

و در خانه‌هایتان بنشینید و آرام گیرید (و بی‌حاجت و ضرورت از منزل بیرون نروید) و مانند دوره جاهلیت پیشین با آرایش و خودآرایی بیرون نیایید، و نماز به پا دارید و زکات (مال به فقیران) بدهید و از امر خدا و رسول اطاعت کنید. خدا چنین می‌خواهد که هر رجس و آلایشی را از شما خانواده (نبوت) ببرد و شما را از هر عیب پاک و منزه گرداند (ذیل آیه موافق اخبار شیعه و اهل سنت راجع به شخص پیغمبر و علی و فاطمه و حسنین علیهم السّلام است و اگر راجع به زنان پیغمبر بود بایستی ضمیر مؤنث-عنکنّ-ذکر شود و به سیاق جمل صدر آیه باشد).

تعلیم ساخت زره به حضرت داوود (ع) جهت در امان ماندن از آسیب جنگ با کفار

وَ عَلَّمْناهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَکُمْ لِتُحْصِنَکُمْ مِنْ بَأْسِکُمْ فَهَلْ أَنْتُمْ شاکِرُونَ (انبیاء- آیه  هشتاد)

و ساختن زره را بخاطر شما به او تعلیم دادیم، تا شما را در جنگهایتان حفظ کند آیا شکرگزار (این نعمتهاى خدا) هستید؟

سوره سبا: وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلاً یا جِبالُ أَوِّبِی مَعَهُ وَ الطَّیْرَ وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ (دهم) أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِی السَّرْدِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (یازدهم)

۱۰- ما به داود از فضل خود نعمتى بزرگ بخشیدیم، (ما به کوه ها و پرندگان) گفتیم اى کوه ها! و اى پرندگان! با او هم آواز شوید (و همراه او تسبیح خدا گوئید) و آهن را براى او نرم کردیم.

۱۱- (و دستور دادیم) زرههاى کامل و فراخ بساز، و حلقه ها را به اندازه و متناسب کن و عمل صالح بجا آورید که من به آنچه انجام مى دهید بینا هستم.

خداوند در آیه شصت سوره انفال می فرمایند:

وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‏ءٍ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ

هرچه در توان دارید آماده کنید، تا با آن دشمن خدا و دشمن خودتان را بترسانید.

مفسران قرآن در تفسیر این آیه به موارد زیر اشاره کرده اند:

1- در (وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ) هرنوع امکانات نظامی و غیرنظامی را شامل می شود.

2-افزایش توان روحی ومعنوی نیروی انسانی یکی از مصادیق مهم (قوه )است.

3- در (تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّا..) به این موضوع اشاره میکند که از این امکانات وتوانمندی ها در جهت ترساندن دشمنان استفاده کنید.

آیه صدو چهل و یک  سوره نساء: الَّذِينَ يَتَرَبَّصُونَ بِكُمْ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ فَتْحٌ مِنَ اللَّهِ قَالُوا أَلَمْ نَكُنْ مَعَكُمْ وَإِنْ كَانَ لِلْكَافِرِينَ نَصِيبٌ قَالُوا أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَيْكُمْ وَنَمْنَعْكُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ۚ فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۗ وَلَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا

منافقان آنانی هستند که نگران و مراقب حال شمایند، چنانچه برای شما فتح و ظفری پیش آید (برای اخذ غنیمت) گویند: نه آخر ما با شما بودیم؟! و اگر کافران را فتح و بهره‌ای رسد به آنها گویند: نه ما شما را به اسرار مسلمانان آگاه کردیم و شما را از آسیب مؤمنان نگهداری نمودیم؟! پس خدا فردای قیامت میان شما و آنان حکم کند، و خداوند هیچ گاه برای کافران نسبت به اهل ایمان راه تسلّط باز نخواهد نمود.

 پدافند غیرعامل در نهضت عاشورا

صحنه های دفاع مظلومانه حضرت امام حسین(علیه السلام) و یارانش در کربلا دارای ابعاد و ارزش های متنوعی است که با بررسی هر یک از این ارزش ها باب جدیدی از معرفت نسبت به آن بزرگوار و اصولاً رفتار عمیق ائمه اطهار(علیهم السلام) گشوده می شود.

پیام های معنوی و عظمت و شکوه ایثار این صحنه همچون خورشیدی است که جلوه ستارگان درخشان حرکت های جانبی را از نگاه ظاهری اولیه می پوشاند. در حالیکه هر یک از این رفتارهای ضمنی، خود خورشیدی تابان و الگویی ارزشمند در طول تاریخ محسوب می شوند.

از جمله این ارزش ها شیوه مدیریت بحران نظامیِ تحمیل شده بر اباعبدالله الحسین(علیه السلام) و یاران اوست. مدیریت بحران ابعاد گسترده ای را شامل می شود که بعد نظامی و دفاعی تنها گوشه ای از این ابعاد است و بخشی از شیوه های نظامی آن حضرت مجموعه ای از تمهیدات قبل از آغاز نبرد نابرابر عاشورا یا ”پدافند غیرعامل” است.

آن حضرت قبل از نبرد عاشورا مراحلی را طی کردند که خلاصه آن شفاف سازی حق و باطل و در عین حال همراه با تفکر و تعمق ابتکار عمل از سوی جبهه حق بود. بدین ترتیب هنر بهره گیری صحیح از حداقل امکانات در مقابل دشمنی که از حداکثر امکانات بهره مند بود ثبت شد.

مدیریت ذکاوتمندانه عبور از بحرانی بزرگ و تحمل شکستی مقطعی و ظاهری و رسیدن به الگویی از پیروزی پایدار و غرورآفرین در طول تاریخ توسط سیدالشهدا(علیه السلام) و یارانش به یادگار ماند.

اصولاً رفتار سالار شهیدان و تمامی یاران صدیقش تا قبل از تاسوعا کاملاً غیرنظامی و به دور از هرگونه مقابله جنگی و نظامی بود به طوری که حضور زنان و کودکان چنین حکایت می کرد و انگیزه این سفر براساس دعوت های مکرر بزرگان و نمایندگان اهل کوفه در راستای اهداف فرهنگی آن امام در منطقه کوفه بود.

اما پس از اتمام حجت آن حضرت و اجتناب از درگیری با پیشنهاد بازگشت و اصرار جبهه باطل بر تحمیل بیعت یا جنگ ورق برگشت و صحنه تدابیر و تمهیدات مقابله نظامی و جنگی به عنوان بحرانی کاملاً جدی آغاز شد. جالب این که تمامی زمان اجرای این تدابیر از غروب روز تاسوعا تا صبح روز نبرد یعنی فقط یک شب تا صبح بود.

رحمت و درود خدا بر چنین مدیری که در شرایط بسیار سخت تحمیل شده از طرف قدرت نظامی وقت ”دکترین برتری خون بر قدرت نظامی” را طراحی و به خوبی اجرا کرد. در چنین شرایطی آن حضرت و همراهان جملگی می دانستند که فردا در این مقابله نظامی نابرابر شکست خواهند خورد؛ ولی با همتی کامل و عزمی راسخ در همان محدودیت زمانی یک شب تمامی تمهیدات غیرعامل را درحد ممکن به اجرا در آوردند که در حد بزاعت و منابع موجود به آن می پردازیم .

بکارگیری اصول پدافند غیرعامل در نبرد عاشورا

پدافند غیرعامل علم به کارگیری عوامل محیطی و مجموعه اقدامات ساخته دست بشر در خدمت دفاع است. بنابراین هر آنچه در محیط وجود دارد؛ از جمله عوارض زمین، آب ها، ساختمان ها، پوشش گیاهی، شرایط فیزیکی محیط مثل دما و نور و … می تواند به عنوان عناصر طراحی دفاعی قرار گیرد که از ویژگی های شاخص این شیوه عدم به کارگیری عامل انسانی در حین دفاع است.

لذا با مدیریت نظامی و فرماندهی امام حسین(ع) که جنگهای متعددی را در رکاب پدر و برادر بزرگوارشان تجربه کرده بودند، مجموعه اقداماتی قبل از نبرد نابرابر عاشورا و حین آن بکار گرفته شد که اگرچه به ظاهر پیروزی لشگر حسینی را در پی نداشت اما، بدون شک در راستای ”دکترین برتری خون بر قدرت نظامی” طراحی و اجرا شد که بسیاری از این اقدامات منطبق بر الگوهای کلاسیک پدافند غیرعامل است.

نکته حائز اهمیت در این میان بکارگیری بخش اعظم این اقدامات از سوی اباعبدالله حسین(ع) و یاران باوفایشان در فاصله یک شب تا صبح روز عاشوراست.

نمایی از صحنه نبرد عاشورا:

يكي از اقدامات اساسی و عمده پدافند غيرعامل، جانمایی و انتخاب محل مناسب برای تأسیسات و استقرار نیروها مي‌باشد و براین اساس تا آنجا كه ممكن است بايد از ايجاد تاسيسات حياتی و حساس در دشت‌های مسطح يا نسبتاً هموار اجتناب كرد.

در واقعه عاشورا نیز قبل از نبرد و در بدو ورود کاروان حسینی به دشت کربلا، امام حسین (ع) کوشیدند با توجه به موقعیت دشت کربلا و حضور دشمن، بهترین مکان را برای خیمه گاه انتخاب نمایند که منطبق بر اصل مکان‌یابی است.

امام حسین (ع) در مکان یابی باتوجه به موقعیت دشت کربلا و نکته جنگی پدر بزرگوارشان حضرت علی(ع) که می فرمودند: ”در روبرو شدن با دشمن به نحوی مستقر شو که بلندی از آن توباشد، هوا بر حالت تو بوزد، خورشید تو را آسیب نرساند” به موارد زیر توجه داشتند:

-عوارض زمین نظیر: پستی زمین، تپه ها ، ماهورها و …

– جهت گیری جغرافیایی

– نزدیکی به منابع آبی نظیر: نهر علقمه و رود فرات

-منطقه نخلستانی

-جهت وزش باد

امام حسین (ع) در ایجاد موانع باتوجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند:

– موانع رود فرات

– موانع تل یا تپه ها

-موانع خندق

– موانع اشتعالی

-موانع حائر یا خاکریز

مانع خیمه ها: در اردوگاه حسینی حدود 60 خیمه اهل بیت و اصحاب وجود داشت که به تدبیر امام حسین(ع) در شب قبل از عاشورا چینش آنها را تغییر داد و فاصله آنها نزدیکتر (حدود 2متر) شد و طناب های خیمه ها را از میان یکدیگر عبور دادند که به عنوان مانعی مؤثر برای حرکت نیروهای دشمن بود

امام حسین (ع) در ایجاد استحکامات باتوجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند:

استحکامات خیمه ها: کارآیی دیگری نیز برای پوشش خیمه ها به عنوان عنصر استحکاماتی در مقابل پرتاب تیر قابل طرح است. لایه های پارچه ای خیمه ها در کاهش خطرات مربوط به نیزه و تیر و شمشیر مؤثر است و بر این اساس مجموعه خیمه ها را نوعی استحکامات در برابر تیرهای کمانداران قرار دادند.

امام حسین (ع) در پراکندگی باتوجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند:

– پراکندگی خیمه ها: خیمه ها ابتدا در فاصله بیشتری از یکدیگر بنا نهاده شدند تا در صورت حمله غافلگیرانه و شبیخون، یاران امام در یک نقطه غافلگیر نشوند

-پراکندگی نگهبانان: نیزه داران را در اطراف خیمه گاه با فاصله از یکدیگر مستقر شده و به نگهبانی مشغول بودند.

– پراکندگی نیروهای سواره و پیاده: امام حسین(ع) در صبح عاشورا نیروهای سواره و پیاده را در سه گروه راست، چپ و وسط دهانه اردوگاه با فرماندهی مجزا تقسیم نمودند.

امام حسین (ع) در پوشش باتوجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند:

– پوشش شب: مهمترین عاملی که امام حسین(ع) از آن به عنوان پوشش بهره بردند تاریکی شب قبل از روز عاشورا بود که طی این فرصت همانطور که قبلاً اشاره شده آرایش خیمه گاه تغییر کرد و طی اتمام حجت امام(ع) با یاران و اعلام شهادت همه یاران در روز عاشورا، برخی افراد از تاریکی شب استفاده کرده و از اردوگاه حسینی رفتند و از فیض شهادت محروم شدند.

– پوشش خیمه ها: در روز عاشورا چینش جدید خیمه ها؛ اصحاب امام حسین(ع) را از پشت سر در برابر دید و تیر دشمن پوشش می داد.

– پوشش دود آتش: دود حاصل از آتش زدن هیزم درون خندق در روز عاشورا اردوگاه حسینی را در برابر دشمن پوشش می داد.

امام حسین (ع) در استتار و اختفاء نیروها و تجهیزات به موارد زیر توجه داشتند:

– عوارض زمین نظیر: تپه ها ، ماهورها و …

– چینش خیمه ها

-دود حاصل از آتش هیزم های درون خندق

راههای مواصلاتی (مسیر دفاعی)

انواع راه های ارتباطی (دسترسی) موجود در شرایط بحران از جمله موضوعات پدافند غیرعامل محسوب می شوند.

بنابراین امام حسین (ع) در حفظ مسیرهای مواصلاتی دفاعی به موارد زیر توجه داشتند:

در کربلا طرح حلقوی خیمه ها به وسیله یک مسیر دسترسی با عرض کم و قابل کنترل محوطه باز اطراف خیمه ها را از میان حلقه دوم یعنی خندق عبور می داد و به محوطه میانی خیمه گاه مرتبط می ساخت. این مسیر دستیابی و محدودیت عرضی آن که به وسیله حلقه خندق و خیمه ها شکل می گرفت؛ در واقع موجب محدودیت جناح یا زاویه درگیری می شد. بدین ترتیب مواجهه و رویارویی آنی و امکان غافلگیر کردن دشمن تا حد قابل توجهی سلب می شد. در این صورت دشمن مجبور می شد عامل طولانی شدن زمان درگیری را تحمل کند و شیوه یورش آنی که با تعداد زیادی مهاجم می توانست کارساز باشد به شیوه جنگ میدان داری با نظام و زمان بندی قابل کنترل تر تبدیل شود.

نتیجه تمهدیات پدافند غیرعامل در نبرد عاشورا

پس از نزدیک شدن دو لشکر از صبح روز عاشورا تا مدتی حدود یک سوم روز، تعدادی از یاران امام حسین(ع) به لشکر دشمن نزدیک شدند و بیانات مبسوطی را در اتمام حجت و ممانعت از درگیری نظامی بیان داشتند، ولی عاقبت ابن سعد دستور یورش همه جانبه را صادر کرد و نزد خود می پنداشت در این مرحله از تهاجم عمومی کار نبرد یکسره خواهد شد؛ اما عملکرد شیوه های پدافند غیرعامل گام به گام تأثیر خود را در صحنه های نبرد نمایان می ساخت و مهاجمان مجبور به انفعال و تغییر روش می شدند.

محدودیت جناح در اردوگاه امام(ع) که به وسیله خندق آتش و تل خاکی اطراف و چیدمان دیوارگونه خیمه ها اجرا شده بود؛ مانع توفیق در یورش عمومی شد. یورش عمومی بسیار متراکم و همه جانبه بود و حرکت افراد پیاده میان لشکر مهاجم که چندان اطلاعی از اوضاع خط مقدم لشکر نداشتند با انرژی زیاد به طرف جلو انجام شد که با حمله حساب شده کماندارانِ باب ورودی اردوگاه حسین(ع) مواجه شد و به عقب گردی آشفته رنگ باخت، به طوری که عده ای در این تراکم تلف شدند و ضربه روحی مؤثری بر تمامی لشکر کوفه وارد شد.

به ناچار پس از عقب نشینی ای که بر مهاجمان کوفی به رغم برتری نفرات، تحمیل شد پس از آن بود که زمینه برای ثبت وقایع و حماسه ایثار و شهادت روز عاشورا در تاریخ باز شد و امکان تماشا و تدقیق در صحنه رویارویی تمام باطل با همه رذالتش علیه تمامی حق با همه لطافتش برای تاریخ مهیا گردید.

انتهای پیام/