انسان کامل حقیقت لیله القدر

به گزارش پایگاه خبری”شاهین نا” به نقل از صاحب نیوز/ ماه مبارک رمضان یکی از مهمترین منّت های الهی است که در طول سال به بندگانش عطاء فرموده است؛ زیرا در موقعیّت و شرائط روزه است که بنده با قطع تعلّقات حیوانی بر شدت اتّصال خود با پروردگار می افزاید و این موقعیّت در سایر زمانها کمتر نصیب خواهد شد و لذا بزرگان از اهل معرفت تمامی سه ماه رجب و شعبان و رمضان را به روزه می گذراندند چنانچه از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم این مطلب نقل شده است. آمادگی انسان و استعداد برای جذب نفحات قدسیه الهی در این شرائط حاصل می شود و سالکین راه خدا باید این سه ماه خصوصاً ماه مبارک رمضان را قدر بدانند و بر هر چه بیشتر مراقبه در رفتار و گفتار و پندار تأکید ورزند که مراقبۀ بیشتر موجب تجرّد نفس و در نتیجه قرب بیشتر و استفاضه از انوار الهی خواهد بود.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «ان لربکم فی ایام دهرکم نفحات الافتعرضوا لها» (بحارالانوار،ج ۷۱، ص ۲۲۱ و نیز احیاءالعلوم، غزالی، ج ۱، ص ۱۳۴) در زندگی شما نسیم هایی می وزد مراقب باشید آنها را از دست ندهید. قطعا یکی از این نسیم ها ماه مبارک رمضان است به ویژه که فرصتی طلایی و شبی با عظمت و بالاتر از سی هزار شب در قلب آن جا گرفته است.

ویژگی های ماه مبارک رمضان چیست؟

در وهله اول ماه مبارک رمضان ماه نزول قرآن است (و نه ماه روزه)؛ زیرا مهمترین شب این ماه و به قول امام صادق(علیه السلام) قلب ماه مبارک رمضان، لیله القدر است (بحارالانوار، ج ۵۸، ص ۳۷۶؛ الامالی شیخ صدوق، مجلس، ۱۵، ح ۴) و لیله القدر شب نزول قرآن است (انا انزلناه فی لیله القدر) و همین موجب امتیاز این ماه از سایر ماه ها گردیده است.

و ثانیا ماه روزه داری است یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (بقره ۱۸۳)

و ثالثا ماه مهمانی و ضیافه الله است؛ لذا أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ، نومکم فیه عباده، تلاوت یک آیه قرآن معادل ختم قرآن و …

و رابعا ماه دعا است؛ اگر رب با عبد سخن بگوید می شود “قرآن” و اگر عبد با ربّ سخن بگوید از آن در ادبیات دینی تعبیر به “دعا” می‏ کنند و از جمله عوامل تاثیرگذار بر قبولی دعا زمان است و بهترین زمان ماه ضیافه الله است.

در روایات از فضیلت و عظمت این ماه این چنین یاد شده است:

قال رسول الله (صل الله علیه و آله): … و هو شهر اوله رحمه و اوسطه مغفره و اخره عتق من النار؛ رمضان ماهى است که ابتدایش رحمت است و میانه‏ اش مغفرت و پایانش آزادى از آتش جهنم (البیهقی فی شعب الإیمان ۳۶۰۸)

قال رسول الله (صل الله علیه و آله): ان ابواب السماء تفتح فى اول لیله من شهر رمضان و لا تغلق الى اخر لیله منه؛ درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مى‏شود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد (بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۴)

قال رسول الله (صل الله علیه و آله): لو یعلم العبد ما فى رمضان لود ان یکون رمضان السنه اگر بنده «خدا» مى‏دانست که در ماه رمضان چیست [چه برکتى وجود دارد] دوست مى‏ داشت که تمام سال، رمضان باشد (بحار الانوار- طبع بیروت- ج ۹۳، ص ۳۴۶ ، ح ۱۲)

قال امیرالمومنین (علیه السلام) «شهر رمضان شهر الله و شعبان شهر رسول الله و رجب شهرى» (رمضان ماه خدا و شعبان ماه رسول خدا و رجب ماه من است) (مصباح المتهجّد۷۹۷)

ماه رمضان ماه ضیافه الله است یعنی چه؟

ماه رمضان ماه مهمانی خداست؛ هدف از مهمانی تالیف قلوب و تقرب مهمان و میزبان است و قرب به خدا به معنای متصف شدن به اوصاف الهی است؛ خداوند برای این قرب از مهمانان خود با تلاوت قرآن، روزه، دعا، استغفار، فضای معنوی ویژه ماه مبارک رمضان و لیالی قدر و بخشش ویژه گناهان پذیرایی می نماید.

از ادعیه ماثوره و روایات برمی آید که این ضیافت، “مضایفه” است؛ یعنی مهمانی دو طرفه است.

اگرچه خداوند همه جا هست وَلِلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ(بقره ۱۱۵) اما منظور از مهمان شدن خداوند حضور او با رحمت ویژه است. شرط مهمان شدن خداوند، قلب شکسته است؛ کما این که در حدیث قدسی است اَنَا عِندَ المُنکَسِرَهِ قُلُوبُهُم؛ من در نزد قلب های شکسته هستم (منیهُ المرید/ صفحه ۱۲۳)

فلسفه روزه چیست؟

الف) تقوی؛ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقونَ (بقره ۱۸۳)؛ چه این که شکم خالی قلب را نورانی می کند و انسان را از شهوات دور می سازد و صدای عقل به درستی شنیده می شود. در احوالات ملاصدرا (ره) آورده اند که در شبانه روز فقط یک وعده غذا می خورد.

ب) قرب الی الله؛ هدف از خلقت انسان قرب الی الله است؛ خداوند نمی خورد و نمی آشامد و انسان با روزه گرفتن و به ویژه با اطعام روزه داران (افطاری)، خود را به خدا نزدیک می نماید.

ج) علامه جوادی آملی: در برخی روایات آمده است روزه بگیرید برای آن که طراوت و خرّمی و شادابی غیر ماه مبارک رمضان را از دست بدهید؛ زیرا نشاط کاذب و زودگذر است (ر.ک تفسیر انسان به انسان)

ارتباط ماه مبارک رمضان با امامت چیست؟

در قلب ماه مبارک رمضان تمام فرشتگان بر صاحب اصلی این شب یعنی امام زمان (عج) نازل می شوند و تمام امور خیر و شر مردم، ولادت، مرگ، روزی، حج، طاعت، گناه و خلاصه هر حادثه ای که در طول سال واقع می شود را به محضر ایشان تقدیم می کنند و حضرت (عج) از سرنوشت خود و دیگران با خبر می گردد.

امام باقر(علیه السلام) می فرماید: انه ینزل فی لیله القدر الی ولی الامر تفسیر الامور سنه سنه، یؤمر فی امر نفسه بکذا و کذا فی امر الناس بکذا و کذا؛ در شب قدر به ولی امر (امام هر زمان) تفسیر کارها و حوادث نازل می شود و وی درباره خویش و دیگر مردمان مأمور به دستورهایی می شود.

به امام باقر عرض شد؛ شما شب قدر را مى‏ شناسید؟ فرمود: وکَیفَ لانَعرِفُ لَیلَهَ القَدرِ وَالمَلائِکَهُ یَطوفونَ بِنا فیها؛ چگونه شب قدر را نشناسیم در حالى که فرشتگان در آن شب بر گِرد ما مى‏ چرخند؟!

شاهد بر این حرف امام این است که خداوند در سوره قدر می فرماید تَنَزَّلُ الْمَلائِکهُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کلِّ أَمْرٍ و در سوره النحل می فرماید یُنَزِّلُ الْمَلَائِکَهَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُوا أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاتَّقُونِ؛ فرشتگان را با روح به فرمان خویش، بر هر کس از بندگانش که بخواهد، نازل می کند(النحل ۲) و از همین آیه معلوم می شود که امر امام عج به توحید در افکار(لا اله الا انا) و تقوای در اعمال است (فاتقون)

و نیز شب قدر سندی بر حقانیت شیعه است لذا امام باقر فرمود: یا مَعشَرَ الشّیعَهِ، خاصِموا بِسورَهِ «إِنَّآ أَنزَلْنَهُ» تَفلُجوا اى گروه شیعه! با سوره «إنّا أنزلناه» مخاصمه و مجادله کنید تا چیره شوید. به خدا سوگند که این سوره، پس از پیامبر خدا، حجّت خداى متعال بر مردم است و این سوره، سَرور آیین شما و نهایت دانش ماست.

چگونگی استدلال به سوره قدر بر حقانیت تشیع:

الف) از ظاهر قرآن فهمیده می شود که قضایای شب قدر، تداوم داشته و هر سال تکرار می گردد. این را می شود از مضارع بودن فعل «یُفْرَقُ» در آیه ۴ دخان و تَنَزَّلُ در آیه ۴ قدر به خوبی استنباط کرد؛ چه اینکه فعل مضارع دال بر استمرار است و نیز همانطور که از ظاهر آیات برمی آید بعد از پیامبر اکرم ماه مبارک رمضان امتداد یافته شب قدر نیز که قلب این ماه است امتداد می یابد.
ب) محل نزول امر الهی بر اساس روایات در زمان رسول خدا، خود آن حضرت بوده است.
ج) اکنون از کسانی که معتقد به تداوم خط امامت و وصایت الهی از غدیر به بعد نیستند سوال می شود بعد از رسول خدا (ص) چه کسی این مقام را دارد که محل نزول ملائکه و امر الهی باشد؟ روایت های متعدد داریم که هم رسول خدا تصریح کرد و هم دیگر معصومان بیان فرمودند که بعد از آن حضرت، اولوالامر به ترتیب عهده دار این جایگاه هستند که اگر ما معتقد به تداوم امامت از غدیر تا ظهور نباشیم شب قدر و رویدادهای آن شب مملو از سؤالات بی جواب خواهد ماند؟ (تفسیر جامع آیت الله سید ابراهیم بروجردی سوره القدر)

به عنوان نمونه رسول خدا «صلی الله علیه و آله» از اصحاب‌شان پرسیدند: آیا بعد از من هم ماه رمضانی هست؟ عرض کردند: بله یا رسول الله. پرسیدند: با توجه به این‌که شب قدر در ماه رمضان است و در شب قدر قرآن نازل می‌شود، آن قرآن بر چه کسی نازل می‌شود؟ وقتی کل قرآن در شب قدر نازل ‌می‌شود باید قلبی باشد که ظرفیت کل قرآن را داشته ‌باشد و چنین کسی همان حجت خدا است که در مقام عصمت قرار دارد. معصوم کسی است که هیچ نقص عقلی و عملی ندارد تا استعداد کسب همه‌ی‌ حقیقت قرآن را داشته باشد. من اگر- بر فرض- نصف قرآن را بگیرم هنوز ناقصم، پس معصوم نیستم. رسول خدا «صلی الله علیه و آله» پرسیدند در شب قدر قرآن بر چه کسی نازل می‌شود؟ عرض کردند: خدا و رسول خدا «صلی الله علیه و آله» داناترند. امیرالمؤمنین «روحی‌له‌الفدا» آن‌جا تشریف ‌داشتند، پیامبر دست‌شان را بر روی سر حضرت ‌علی«علیه اسلام» گذاشتند و فرمودند: بعد از من بر ایشان و اولاد ایشان نازل می‌شود.

فرمودند: «آمِنُوا بِلَیْلَهِ الْقَدْرِ فَإِنَّهُ یَنْزِلُ فِیهِ أَمْرُ السَّنَهِ وَ إِنَّ لِذَلِکَ وُلَاهً مِنْ بَعْدِی عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ وُلْدِه‏ (ارشاد مفید، ج ۲، ص ۴۸۰) به شب قدر ایمان بیاورید که در آن شب، کارهاى سال مقدر مى‏شود و همانا براى خلافتِ پس از من على بن ابى طالب و یازده تن از نسل او خواهند بود. در همین رابطه امیرالمؤمنین «علیه اسلام» به ابن عباس فرمودند: «إِنَ‏ لَیْلَهَ الْقَدْرِ فِی‏ کُلِ‏ سَنَهٍ وَ إِنَّهُ یَنْزِلُ فِی تِلْکَ اللَّیْلَهِ أَمْرُ السَّنَهِ وَ لِذَلِکَ الْأَمْرِ وُلَاهٌ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ «صلی الله علیه و آله» فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ مَنْ هُمْ قَالَ أَنَا وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ صُلْبِی أَئِمَّهٌ مُحَدَّثُونَ (الکافی -طبع الإسلامیه)، ج‏۱، ص ۵۳۲) همانا شب قدر در هر سالى هست و در آن شب امر آن سال فرود مى‏آید و براى آن امر بعد از رسول خدا «صلی الله علیه و آله» سرپرستانى است. ابن عباس گفت: آن‌ها کیانند؟ فرمود: من هستم و یازده تن از فرزندان صلبى من که امامان محدَّث باشند، یعنی کسانی که با عالم غیب مرتبط‌اند.

لذا شب قدر ارتباطی تنگاتنگ با ولی خدا دارد، حقیقت شب قدر درک ولی خدا و مقام ولایت الهیه است، انسان اگر به آن محیط امن ولایت الهیه وارد نشود شب قدری ندارد که فرموده اند ولایه علی بن أبی طالب حصنی فمن دخل حصنی أمن من عذابی.

در شب قدر به میزان اتصال هر شخص با ولیّ کامل که حضرت بقیه الله ارواحنا فداه می باشد تقدیر او رقم می خورد وکیفیت ارتباط انسان با نفس حضرت ولیّ عصر(عج) نقش تعیین کننده ای در سرنوشت سال آینده او دارد و به هر اندازه که این اتصال خالص تر و بی غلّ وغش تر و بی شائبه تر و صاف و پاکیزه تر باشد به همان میزان نسبت توفیق سعادت ایّام و روزگار او تغییر خواهد کرد.

و لذا در شب قدر انسان باید حساب خود را با خدای خود و واسطۀ فیض در عالم وجود پاک و تصفیه کند و ببینید که واقعا چه جایگاهی در نزد خدای متعال و آن حضرت برای خود مهیّا نموده است. قرب به آن بزرگوار بر اساس فهم و معرفت و تقوی است.

آنان که خاک را بنظر کیمیا کنند                 آیا شود که گوشۀ چشمی بما کنند

چرا انسان کامل حقیقت لیله القدر است؟

پاسخ اجمالی:

شاخصه لیله القدر این است که لیله القدر ظرف نزول قرآن است- حم و الکتاب المبین انا انزلناه فی لیله مبارکه- و قرآن به فرموده حضرت امیر (علیه افضل صلوات المصلین) ظهور و تجلی خداوند است وَ تَجلّی لَهُمْ رَبُّهُمْ سُبحانَهُ فِی کِتابِهِ مِنْ غِیرِ اَنْ یَکُونُوا یَراهُ (نهج البلاغه / خطبه ۱۴۷) و از طرفی انسان کامل نیز محل تجلی اعظم حق سبحانه است -و علّم آدم الاسماء کلها- لذا لیله القدر مساوق با انسان کامل است.

اما پاسخ تفصیلی:

مقدمه: آشنایی با ذات، احدیت، واحدیت و کون جامع:

در هستی شناسی عرفانی نظام هستی را بر پایه حق و خلق و چینش آن را بر پایه شش حضرت تفسیر می کنند. حق سه حضرت دارد که اولی “حضرت غیب هویت” و دومی “تعین دوم” یا “حضرت الوهیت” و سومی که برزخ بین آن دو است “تعیین اول” یا “حضرت احدیت” نام دارد.

خلق که تجلی اسماء الله است نیز سه حضرت دارد؛ اولی را “حضرت ارواح و عقول” و دومی را “حضرت اجسام و اجساد” و سومی که برزخ بین آن دو است “حضرت مثال یا خیال” نام دارد.

در عرفان اسلامی خداوند وجود نامحدود و محض است و هیچ قیدی ندارد حتی قید مطلق را هم ندارد به عبارت دیگر خداوند “وجود مطلق” نیست بلکه “مطلق الوجود” است و در اصطلاح فلسفی به آن “لابشرط مقسمی” گویند و در ادبیات عرفانی از آن به “هو، غیب مطلق، ذات غیب الغیوبی، کنز مخفی، عنقاءمغرب، الغیب المکنون، الغیب المصون” یاد می شود.

اولین تجلی خداوند یا همان صادر اول بنا بر قاعده سنخیت، “وجود مطلق” است که در اصطلاح فلسفی به آن “لابشرط قسمی” گویند و در ادبیات عرفانی از آن به “حضرت احدیت” یا “فیض اقدس” یاد می شود. در حضرت احدیت تمام اسماء الله “به نحو اجمال” وجود دارند.

رقیقه و تجلی حضرت احدیت، “حضرت واحدیت” است که مشتمل بر اسماء الله “به نحو تفصیل” است و در ادبیات عرفانی “فیض مقدس” و “حضرت الوهیت” و “الله” نیز نامیده می شود و در لسان فلسفی “بشرط شیء” خوانده می شود؛ یعنی لحاظ ذات همراه با صفات به نحو تفصیل.

در هستی شناسی عرفان اسلامی انسان کامل را “کون جامع” گویند؛ یعنی وجودی که پنج حضرت را در خود جای می دهد و نیز از همین روست که مقام انسان مقام خلیفه اللهی است.

اما شب قدر یعنی چه؟

خداوند در سوره قدر می فرماید إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ؛ همانا ما آن را در شب قدر نازل کردیم (قدر/۱) ابتدا می دانید که این، آیه اول سوره قدر است و قبل از آن هم که اسمی از قرآن نیست! ما همیشه این آیه را چنین ترجمه و معنا می کنیم که ما «قرآن» را در شب قدر نازل کردیم! در حالیکه این آیه می گوید ما «هو» را در شب قدر نازل کردیم.

هو چیست؟ هو، احدیت است (قل هو الله احد)

چنانکه می دانید، حضرت امام خمینی(ره) مریدِ آیت الله العظمی شاه آبادی(ره) و در واقع خودباخته ایشان بوده اند. علت آن تعلّق این بود که حضرت امام، در جوانی یک روز در یکی از خیابان های قم به پیرمرد روحانی ای برخورد می کند که نمی دانست کیست. امام فکر کرد که خوب است آن سئوالی را که مدت ها در ذهن خود داشت را با این پیرمرد در میان بنهد؛ پس به ایشان می گوید که یک سؤال دارم: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ»؛ این «هُ» به چه بر می گردد؟ آقای شاه آبادی که خدا رحمتشان کند می فرمایند که این «هُ» به «هویت غیبیه» برمی گردد! اگر دقت کنید، می بینید که خودِ ضمیر هم ضمیر غایب است (به نقل از آیه الله دکتر احمد عابدی)

بنا بر آنچه که در مقدمه گذشت، انزال و رقیقه و نازل شده “هو” می شود “حضرت احدیت” لذا منظور از لیله القدر با عنایت به انزلناه “حضرت احدیت” است و حضرت احدیت بالاترین مقام انسان کامل است. لذا امام صادق (علیه السلام) به نقل از تفسیر فرات کوفی فرموده اند: من عرف فاطمه حق معرفتها فقد ادرک لیله القدر و نیز مرحوم مجلسی در بحار ج ۳۴ ص ۹۱ نقل کردند که اللیله فاطمه والقدر الله فمن عرف فاطمه حق معرفتها فقد أدرک لیله القدر.

در اینجا به یک نمونه از آیاتی که به یگانگی لیله القدر با انسان کامل اشاره دارد اشاره می کنم:

مقام صادر اول بنا بر روایات و دلایل عقلی، خزینه الخراین است و همه چیز موجودیت خود را از تجلی او می گیرد و به قول قرآن کریم وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلاَّ عِندَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ (حجر ۲۱)؛ هیچ چیز نیست الا این که خزاین و حقایقش نزد ماست و ما از آن نازل نمی کنیم مگر به قدر معلومی. شب قدر شب تقدیر امور است و خزینه و حقیقت کلیه امور و موجودات مقام صادر اول یعنی انسان کامل است. در زیارت نامه سیدالشهداء نیز می خوانیم اراده الرب فی مقادیر اموره تهبط الیکم و تصدر من بیوتکم اراده پروردگار در تقدیر امور بسوی شما (اهل بیت) هبوط می کند و از خانه های شما صادر می شود.

در اینجا بد نیست که به سایر آیات سوره قدر نیز مختصر اشاره ای داشته باشم:

و ما ادریک ما لیله القدر شما نمی توانید مقام لیله القدر را درک کنید؛ چون مقام لیله القدر مقام انسان کامل است و در قاب قوسین او ادنی سیر می کند و همانطور که پیامبر اکرم فرمود علی را نشناخت جز من و خدا. مقام لیله القدر مقام صادر اول است و سایر مخلقوقات تجلی و رقیقه آن هستند و هرگز رقیقت قدرت احاطه و ادراک حقیقت خود را ندارد.

لیله القدر خیر من الف شهر؛ در کتاب تفسیر جامع آیت الله سید ابراهیم بروجردی روایتی ذیل آیه است که “شهر” را به مومن تاویل نموده و هزار نیز آخرین رقم عرب بوده لذا معنایش این است که مقام انسان کامل افضل و بهتر از مقام تمام خلق است همانطور که ضَربَهُ عَلِی یَومَ الخَندَقِ اَفضَلُ مِن عِبادَهِ الثّقلین

تنزل الملایکه و الروح فیها باذن ربهم من کل امر؛ مقام و جذبه انسان کامل آنچنان سعه صدری است که تمام عالم قدس را بسوی خویش می کشاند تا قدر کل اشیاء عالم را تبیین نماید و هر کس را به مقام شایسته اش هدایت و رهبری نماید و الذی قدر فهدی؛ مقام امامت مقام دریافت کل امر و تقدیر و تفریق امور و هدایت است یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم ای کسانی که ایمان آورده اید از خداوند اطاعت کنید و از رسول خدا و اولی الامر اطاعت کنید. (نساء ۹۵)

سلام هی حتی مطلع الفجر؛ بنا بر روایات، فرشتگان در شب قدر فرود آمده و در زمین پخش مى‌شوند، بر مجالس مؤمنین گذشته، بر آنان سلام مى‌کنند و براى دعاهاى آنها «آمین» مى‌گویند، تا آنگاه که سپیده دم طلوع کند.

و نیز با توجه به کلمه سلام، مقام لیله القدر مقام عصمت و دار السلام و حقیقت و باطن بهشت است (لَا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْواً وَلَا تَأْثِیماً إِلَّا قِیلاً سَلاَماً سَلاَماً) و بایسته است با ولایت، لیله و تاریکی های دنیا را پشت سر گذاشت تا طلوع و ظهور فجر مهدویت. ان شاء الله