مسئولان تا چه‌حد به وظایف خویش در سالی که گذشت عمل کرده‌اند؟

به گزارش پایگاه خبری“شاهین نا“  در حالی که به روزهای پایانی سال 93 نزدیک می شویم، خوب است که هر فرد و گروه و نهادی به بررسی کارنامه خویش در سالی که گذشت بپردازد و با نگاهی  به نقاط قوت و ضعفی که در کارنامه خویش مشاهده می کند، برای سال آتی با برنامه و تفکر و تلاش جدیدی آماده شود. در این میان لازم است که نگاهی نیز به شعار سال و برنامه ها و اهدافی که مسؤولان کشور باید به دنبال آن می بودند داشته باشیم تا ببینیم که مسؤولان کشور در تحقق آنچه وظیفه آن ها بوده است و عملی کردن آنچه بر عهده گرفته بودند چه تلاش ها و اقداماتی را انجام داده اند و از اقدامات مثبت و تلاش های صورت گرفته آن ها تشکر لازم به عمل آید و اگر کوتاهی و قصور و خدای ناکرده تقصیری نیز در بین باشد، برای رفع آن تذکر لازم ارائه شود و زمینه برای تقویت آن نقاط قوت در سال بعد و رفع آن نقص ها فراهم گردد. البته باید توجه داشت که ارزیابی اقدامات مسؤولان کشور را می توان با ملاک ها و معیارهای مختلفی انجام داد و یک ارزیابی تفصیلی، نیازمند مجال و عرصه ای واسع است اما به نظر می رسد که یکی از اصلی ترین معیارها برای ارزیابی اقدامات مسؤولان کشور، توجه به توصیه های صریح و روشنی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات خویش به آن ها ارائه می کنند. رهبر معظم انقلاب به عنوان یک شخصیت سیاسی برجسته و صاحب فکر و به عنوان کسی که در جایگاه والای رهبری نظام اسلامی قرار گرفته است، در طول سال، توصیه هایی روشن و واضح به مسؤولان کشور داشته و دارند. میزان جامه عمل پوشاندن به این توصیه ها نشان از آن دارد که مسؤولان کشور تا چه حد به برخی از وظایف خویش عمل نموده اند. از این جهت متن حاضر به اختصار هرچه تمامتر برخی از اصلی ترین خواسته های رهبر معظم انقلاب از مسؤولان را مورد توجه قرار می دهد و با معیار قرار دادن شعار سال و توصیه های معظم له به ارائه چنین بررسی مختصری خواهد پرداخت. *

سال 1393 رو به پایان می رود. در طول سالی که گذشت، مسؤولان مختلف کشور به خصوص مسؤولان اجرایی کشور در تلاش هر روز خویش اقداماتی مثبت و شایسته برای اصلاح امور کشور داشته اند که باید نسبت به این اقدامات مثبت و موفق تقدیر و تشکر لازم صورت گیرد. البته این امر مختص به دولت کنونی نیست، همه دولت هایی که بعد از انقلاب اسلامی در ایران اسلامی بر سر کار آمدند، دولت های منتخب مردم بودند و هر کدام در دوران خویش زحمات و تلاش هایی داشته اند و البته از نقایص و ضعف ها نیز بری نبوده اند. لزوم تقدیر از نقاط مثبت و خدمات، نافی تذکر دادن اشکالات و توجه به آن ها نیست. عمده آن است که مبادا بی انصافی و بی عدالتی رخ دهد و فقط نکات و نقاط منفی بیان و بزرگ شود. البته در یک نوشتاری که قرار است به ارزیابی ای از این دست بپردازد، ممکن است حجم نقد و بیان اشکالات غلبه پیدا کند که این البته به معنی نادیده گرفتن نکات مثبت و نقاط قوت نیست. از سوی دیگر باید توجه داشت که مسؤولان کنونی کشور نیز مانند مسؤولان گذشته دارای نقاط ضعف و قوتی هستند که به تعبیر رهبر معظم انقلاب: «همه ی دولت هایی که بعد از انقلاب سر کار آمدند، دولت های منتخب مردمند و بنده در همه ی این دوره ها – آن وقتی که مسؤولیّت داشتم – از همه ی این دولت ها حمایت کردم. همه ی دولت ها هم نقاط مثبتی دارند، (هم) نقاط منفی ای دارند؛ هیچ دولتی نیست که بگوید من همه ی نقاطم مثبت است یا کسی بگوید همه ی نقاطش منفی است؛ نه، مثبت و منفی مخلوط است.» (بیانات در دیدار مسؤولان نظام 16/4/93)
از این جهت مسؤولان کشور باید سعه صدر به خرج دهند و از بیان نقاط ضعفشان برآشفته نشوند و ناخودآگاه به پرخاش و اهانت به منتقدین رو نیاورند و بدانند که منتقدان نیز مانند آنان (ان شاء الله) دلسوز این کشورند و هدف و مقصود از بیان انتقادات، بی انصافی و انکار خدمات نیست بلکه هدف اصلاح امور کشور و بهبود فرآیندها و کارها و رفع نقایص و ضعفهاست. از این رو نواختن منتقدان به اصطلاحات ناشایست نه تنها راه صحیح برخورد با منتقدین نیست بلکه پذیرفتن نقدها با روی باز و تلاش برای رفع ضعف ها راه صحیح برخورد با اشکالات است.

   اقتصاد مقاومتی، توجه به داخل، قطع امید از بیگانه
اقتصاد بخشی از شعار سال 1393 بوده است. اگر اقتصاد در شعار سال ما هم جای نمی داشت، مشهود است که تلاش دشمنان ملت ایران در طول چندسال گذشته بر صدمه اقتصادی به ملت ایران متمرکز شده است و دشمنان ملت ایران می کوشند تا با تمام توان خویش به ایران اسلامی ضربه اقتصادی بزنند. در این میان الگوی اقتصاد مقاومتی که سیاست های کلی آن از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی ابلاغ شده است، راه نجات کشور از این مشکل است. بر مبنای اقتصاد مقاومتی، تکیه و همت اصلی  مسؤولان کشور باید به داخل معطوف شود و باید چشم از دست بیگانگان بشویند. این البته به معنی قطع رابطه با دنیا نبوده و نیست، بلکه به این معنی است که مسؤولان کشور تصور نکنند که مشکلات کشور با درخواست از دشمن حل می شود. شاید بتوان گفت که این مسأله مهم ترین توصیه و خواست رهبر معظم انقلاب از مسؤولان کشور بوده و هست به نحوی که در طول نزدیک به دو سال گذشته، رهبر معظم انقلاب بیش از 21 بار این تذکر را به لسان های مختلف و بیان های متفاوت و ادبیات مختلف بیان کرده اند تا حدی که خود ایشان نیز به صراحت خاطرنشان کردند که این امر را بارها و بارها تذکر داده اند و فرمودند: «دولتی ها هم بدانند که آنچه می تواند آن ها را بر انجام وظیفه ی خودشان قادر کند، تکیه بر نیروی داخلی است؛ تکیه بر نیروی مردم است. من بارها این را عرض کردم، در جلسات عمومی و هم چنین در جلسات خصوصی با مسؤولین دولتی، نگاهشان به دست بیگانه نباشد.» (17/10/93)
این تذکر صریح و تکرار متعدد آن نشانه چیست؟ قطعا می توان گفت که این نشان از آن دارد که این امر بسیار مهم است و البته احتمال و نگرانی آن نیز وجود دارد که مسؤولان کشور از این امر غفلت کنند و یا نشانه هایی وجود دارد که رهبر معظم انقلاب ضروری می بینند که این تذکر را مکرر کنند و باز هم چندباره و چندباره نسبت به آن متذکر شوند.
از این جهت به نظر می رسد که مسأله اقتصاد مقاومتی آن قدر که در سخن تحویل گرفته شده است در عمل مورد توجه نبوده است. چنین نکته ای را می توان از این بیان صریح رهبر معظم انقلاب دریافت که فرمودند: «به مسؤولین دولت عرض می کنم: اقتصاد مقاومتی را جدّی بگیرید. خب، رئیس جمهور محترم گفتند، مسؤولین دیگر هم کم و بیش اظهار کرده اند، گفته اند، منتها باید عمل کرد: وَ لا مِمَّن عَلی غَیرِ عَمَلٍ یَتَّکِل؛ این جور نباشد که به زبان بگوییم، در عمل کُند حرکت بکنیم. در اقتصاد مقاومتی تکیه بر تولید داخلی است، بر استحکام بنیه ی درونیِ اقتصاد است. رونق اقتصادی هم این است؛ رونق اقتصادی با تولید حاصل می شود، با فعّال کردن ظرفیّت های درونی کشور حاصل می شود، نه با چیز دیگر.» (بیانات در دیدار مسؤولان نظام 16/4/93)
تذکر صریح تر از این را رهبر معظم انقلاب در جمع مهندسان در دیدارهای هفته های اخیرشان بیان داشتند که: «مسأله ی اقتصاد مقاومتی هم که اشاره کردید، خب، از وقتی که این عنوان مطرح شده، شاید هزار مرتبه از طرف مسؤولین – با کم و زیادش – تأیید شده؛ مسؤولین مختلف، فعّالان اقتصادی، حتّی فعّالان سیاسی، مسؤولین دولتی، مجلس، غیره، مکرّر گفته اند اقتصاد مقاومتی، اقتصاد مقاومتی؛ خب، خوب است؛ لکن با اسم و با تکرار زبانی هیچ اتّفاقی نمی افتد؛ هیچ اتّفاقی نمی افتد. با بردن اسم دارو و تکرار اسم دارو هیچ بیماری خوب نمی شود؛ دارو را باید مصرف کرد. شما در مجلس، در دولت نگاه کنید ببینید که واقعاً برای اقتصاد مقاومتی به همان مفهوم حقیقیِ خودش چه کارهایی انجام گرفته و چه کارهایی باید انجام بگیرد. این را به نظر من به طور جدّی دنبال بکنید.»
قطع امید از بیگانه یکی دیگر از نکاتی است که در مسأله اقتصاد مقاومتی و تقویت نیروی داخلی کشور حایز اهمیت است. اگر مسؤولان کشور تصور کنند که با تذلل در برابر دشمن می توان مشکلات کشور را حل کرد، همین تصور باطل مانع از اصلاح امور کشور و توجه جدی به اقتصاد مقاومتی خواهد شد. تقویت درون، لازمه ای دارد و آن لازمه، ایمان به این است که می توان با اتکای به خود مشکلات را حل کرد. از این جهت است که رهبر معظم انقلاب به صراحت متذکر شده اند که: «بعضی می خواهند مشکلات را با کمک دیگران، با تکیه ی به دیگران، با رشوه دادن به دیگران، با تذلّل در مقابل دیگران حل کنند؛ بعضی ها هم نه، می خواهند مشکلات را با نیروی خودشان، با توان داخلی خودشان حل کنند – اعتقادمان این است که باید به تقویت ساخت درونی نظام اهمیت بدهیم؛ این اساس کار است. از درون، خودمان را باید تقویت کنیم. تقویت درونی با اندیشه ی کامل، با نگاه عاقلانه و خردمندانه چیزی است ممکن.» (بیانات در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری  14/6/92)
از این جهت است که اگر مسؤولان کشور در برابر هر سؤال و انتقاد و اعتراض و یا در بیان هر نقطه ضعفی سریعا به یاد مذاکره با فلان کشور خارجی می افتند و یا همه مسائل کشور را به خارج گره بزنند، آن وقت باید نگران بود که مبادا اعتقاد و اطمینان لازم به این که ما می توانیم وجود ندارد. به عنوان مثال اگر وضع به گونه ای باشد که هر اشکالی که در کشور دیده می شود را به خواست فلان کشور خارجی و یا تحریم ربط بدهند و حل آن را منوط به همراهی فلان کشور بدانند، آنگاه باید نگران بود که مسؤولان کشور در زمینه اعتماد به داخل دچار مشکل هستند. البته این سخن به معنی نفی مذاکره با دیگران نیست، بلکه به معنی قطع امید از آن هاست. به تعبیر صریح رهبر معظم انقلاب: «بعضی از مسؤولین و دولتمردان – دولتمردان آن دولت، بعد هم دولتمردان این دولت – فکر می کنند در قضیه ی هسته ای ما با آمریکایی ها مذاکره کنیم (تا) موضوع حل بشود؛ گفتیم خیلی خب، اصرار دارید شما، در این موضوعِ بالخصوص بروید مذاکره کنید؛ ولی در همان سخنرانی اول امسال گفتم من خوشبین نیستم؛ مخالفتی نمی کنم اما خوشبین نیستم.» (بیانات در دیدار مردم آذربایجان 28/11/92) و یا در سخنان اخیر خویش در این باره فرمودند: «چشم را ندوزیم به  دست دیگران… اصرار هم می کنیم که مسؤولین هم به نیروی داخلی تکیه کنند؛ از مسؤولین هم می خواهیم به مردم اعتماد کنند، به نیروی داخلی اعتماد کنند، سعی کنند این سرچشمه ی فیاض تمام نشدنی را در داخل، خروشان و فروزان و جوشان کنند؛ این اگر شد، همه ی درهای بسته باز خواهد شد. باید این جوری حرکت کنند، این جوری عمل کنند.» (بیانات در دیدار مردم آذربایجان 28/11/92)
این مسأله از نظر رهبری به حدی مهم است که گاه ایشان از آن به «تمام حرف» و نهایت سخن یاد می کنند و خاطر نشان می سازند: «همه ی حرف ما با مسؤولین – چه مسؤولین گذشته، چه مسؤولین امروز – همین است که باید برای گشایش مسائل کشور و مشکلات کشور، ازجمله مشکلات اقتصادی، نگاه به درون باشد.» (بیانات در دیدار دانش آموزان و دانشجویان 12/8/92)
این همه حرف رهبری با مسؤولان است؛ یعنی اگر مسؤولان کشور همین یک حرف را آویزه گوش خود و ملاک عمل خود و صدر برنامه های خویش قرار دهند، بخش اصلی مشکلات کشور حل می شود. اکنون بیش از یک سال تمام از ابلاغ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی می گذرد. مسؤولان محترم به این سخن رهبر معظم پاسخ دهند که می فرمایند: «سال گذشته بیست ونهم بهمن، سیاست های اقتصاد مقاومتی را به دستگاه های مختلف ابلاغ کردیم؛ امروز یک سال گذشته. اقتصاد مقاومتی برای کشور ضروری است؛ تحریم باشد هم لازم است، تحریم نباشد هم لازم است. آن روزی که تحریمی هم در این کشور وجود نداشته باشد، اقتصاد مقاومتی برای این کشور ضروری است، لازم است…. اقتصاد مقاومتی یعنی در داخل کشور، ساختِ اقتصادی و بنای اقتصادی جوری باشد که از نیروهای مردم استفاده بشود، کمک واقعی گرفته بشود، برنامه ریزی بشود، تکیه ی مسؤولان کشور بر این باشد که حرکت اقتصادی کشور را این جوری قرار بدهند.»

    نگرانی رهبری در عرصه فرهنگ؛ با فرهنگ نمی شود شوخی کرد
بخش دیگری از شعار سال 1393 فرهنگ بوده و هست. مسأله فرهنگ از مهم ترین مسائل انقلاب اسلامی است. حتی اگر بگوییم که مسأله اقتصاد اکنون مسأله ضروری کشور است اما اهمیت فرهنگ و تأثیر بلند مدت آن از اقتصاد هم بیشتر و مهم تر است، به گونه ای که اگر در همه مسائل کشور موفقیت حاصل شود اما در فرهنگ هزیمت و شکست و عدم موفقیت حاصل شود باید گفت که این هزیمت همه آن پیروزی ها را از میان می برد. اصولاً انقلاب اسلامی ایران بر اعتقاد دینی و فرهنگ اسلامی مردم ایران استوار بوده و هست. بقای انقلاب و تداوم آن نیز تابع حفظ همین اعتقاد و فرهنگ است. نگرانی از مسائل فرهنگی به این معنا ازجمله اصلی ترین مسائلی است که مختص به امروز و دیروز نبوده و نیست. تهاجم فرهنگی و خطر آن هشداری است که رهبر معظم انقلاب چند دهه است که بر آن تأکید کرده اند. بحث از مظلومیت فرهنگ و کاستی های موجود در کارهای فرهنگی ای که باید انجام شود نیز بارها و بارها در دولت های مختلف از سوی رهبر معظم انقلاب مورد تأکید قرار گرفته است. نکته ای که هست این است که دشمن به مرور بیش از پیش در تهاجم فرهنگی خویش جدی تر می شود. از این رو با توجه به آن که رهبر معظم انقلاب بخشی از شعار سال را در شرایط کنونی، فرهنگ گذاشته اند، معلوم می شود که مسأله فرهنگ دغدغه جدی ایشان است و بر این اساس مسؤولان کشور باید بیان دارند که در سالی که به نام فرهنگ مزین بود، چه اقدامات موفقی صورت گرفت و چه خطاها و کاستی هایی نیز وجود داشت.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در مسأله فرهنگ هم توصیه های صریح و هم گلایه و تذکر داشته و دارند. ایشان از مسؤولان کشور خواسته اند که فرهنگ را مردمی کنند و خاطرنشان ساختند: «این همه کارهای گوناگون فرهنگی که در سطح کشور انجام می گیرد، اگر فرض کنیم دولت ها بخواهند هم این کارها را انجام بدهند، نمی توانند انجام بدهند؛ کار مردم است. اما این موجب نمی شود که اگر شما یکجا دیدید که فرض بفرمایید یک حرکتی دارد در همین کارهای مردمی انجام می گیرد که دارای آسیب اجتماعی است، داخل نشوید و بگویید من دخالت نمی کنم؛ نه، اینجا لازم است دخالت بشود، هدایت بشود، کار بشود.» (بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی)
اما اظهار نگرانی صریح و روشن ایشان در جمع خبرگان ملت نیز حاکی از آن است که این مسأله هنوز به صورت یک تهدید جدی به قوت خود باقی است: «یک مسأله هم مسأله ی فرهنگ است؛ که آقایان (اعضای مجلس خبرگان رهبری) هم حالا معلوم شد که نگرانی دارید، بنده هم نگرانم. مسأله ی فرهنگ، مسأله ی مهمی  است. اساس این ایستادگی، این حرکت و در نهایت ان شاءالله پیروزی، بر حفظ فرهنگ اسلامی و انقلابی است و تقویت جناح فرهنگی مؤمن، تقویت این نهال هایی که روییده است در عرصه ی فرهنگ؛ بحمدالله جوان های مؤمنِ خوبی داریم در عرصه ی فرهنگ و هنر؛ فعالیت کردند، کار کردند؛ حالا بعضی جوانند، بعضی دوره ی جوانی را هم گذرانده اند؛ ما عامل فرهنگی کم نداریم. ما حتماً در مسأله ی فرهنگ (باید توجه کنیم) دولت محترم هم باید توجه کند، دیگران هم توجه کنند. بنده هم در این نگرانی با شما سهیم هستم و امیدوارم که مسؤولین فرهنگی توجه داشته باشند که چه می کنند. با مسائل فرهنگی شوخی نمی شود کرد، بی ملاحظگی نمی شود کرد؛ اگر چنان چه یک رخنه ی فرهنگی به وجود آمد، مثل رخنه های اقتصادی نیست که بشود (آن را) جمع کرد، پول جمع کرد یا سبد کالا داد یا یارانه ی نقدی داد؛ این جوری  نیست، به این آسانی دیگر قابل ترمیم نخواهد بود، مشکلات زیادی دارد» (بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان 15/12/1392)
این عبارت رهبر معظم انقلاب که بیان می دارند «امیدوارم که مسؤولین فرهنگی توجه داشته باشند که چه می کنند» یک تذکر جدی و یک تحذیر کاملا به جاست. این که افرادی در مسندهای فرهنگی قرار گیرند که توجه به جوانب کار خود نداشته باشند و با حرفها و سخن ها و کارهای خود صدماتی به فرهنگ وارد کنند که قابل جبران نباشد، مسأله ای نیست که بتوان بعد از رخ دادن از آن، بحث و نسبت به آن اظهار تاسف کرد بلکه باید جلوی آن را گرفت. به عبارت دیگر نباید صبر کرد که خدای ناکرده اقدامات نسنجیده و نامناسبی باعث شود که صدماتی ایجاد گردد و آن گاه به دنبال رفع مشکل بود بلکه باید از ابتدا از هر کار نسنجیده ای در این زمینه جلوگیری نمود. از این روست که مقام معظم رهبری به مسؤولان امر تذکر می دهند: «امیدوارم که مسؤولین فرهنگی توجه داشته باشند که چه می کنند. با مسائل فرهنگی شوخی نمی شود کرد، بی ملاحظگی نمی شود کرد.»

    پرهیز از دو دسته کردن مردم و حاشیه سازی
یکی دیگر از توصیه های مهمی که رهبر معظم انقلاب به همه مسؤولان کشور و به خصوص دولتمردان در جمهوری اسلامی ایران داشته اند، مسأله حفظ وحدت و پرهیز از تقسیم بندی کردن و دسته دسته کردن و در برابر هم قرار دادن مردم است. رهبر معظم انقلاب اسلامی با تأکید بر حفظ انسجام و یکپارچگی مردم و اجتناب از حاشیه سازی  توسط دولتمردان، دستورالعمل و توصیه مهم دیگری را گوشزد کرده اند که شایسته است توسط همه مسؤولان کشور مورد توجه قرار گیرد: «امروز آن چیزی که لازم است برای ملّت ما، اوّلاً اتّحاد و اتّفاق ملّی است. دودسته کردن مردم، جدا کردن مردم، شعارهای تفرقه انگیز دادن میان مردم – به هر عنوانی – خطا است؛ این بر ضدّ منافع ملّت ایران و بر ضدّ آرمانهای ملّت ایران است. اتّحاد و اتّفاق. مردم مسؤولین را کمک کنند، دولت را کمک کنند… خب، مسؤولین کشور بحمدالله مشغولند، تلاش می کنند، کار می کنند، بنده هم عقیده ام این است که همه باید به دستگاه های مسؤول کمک کنند، به دولت همه باید کمک کنند؛ چون کار سخت است، دشوار است. دولتی ها هم مراقب باشند، دودستگی در مردم به وجود نیاورند، حاشیه سازی نکنند، بعضی حرفهای غیرلازم مطرح نشود؛ این یکپارچگی مردم ما، این همّت بلند مردم ما، این ایمان مردم ما، درست مورد استفاده قرار بگیرد، ان شاءالله راه این کشور باز بشود.» (بیانات در دیدار مردم قم 17/10/93)
از این بیان رهبر معظم انقلاب چند نکته اساسی قابل درک است. اولین نکته این است که دولت محترم مشغول به فعالیت و کار و تلاش است و همه گروه های سیاسی و همه جناح ها باید برای کمک و همکاری با دولت محترم بکوشند و نباید کسی تصور کند که به علت اختلاف سلیقه سیاسی وظیفه ای در حمایت و تقویت دولت ندارد. از سوی دیگر نکته مهم دیگر این است که ظاهرا برخی از کارها و اقداماتی که دولت محترم انجام داده است و یا برخی از اظهارات و سخنان مسؤولان محترم دولتی باعث و ایجادکننده حاشیه ها و مسائلی غیر لازم است که رهبر معظم انقلاب در یک جمع عمومی و صراحتا خاطرنشان می سازند که مسؤولان محترم دولتی مراقب باشند که میان مردم دودستگی به وجود نیاورند و حاشیه سازی نکنند و بعضی حرفهای غیر لازم را مطرح ننمایند. این تذکر جدی و مهم در حالی در یک جمع علنی مطرح می شود که سیره و منش رهبر معظم انقلاب همواره بر این بوده است که ابتدا تذکرات مهمی که می تواند جنبه نقد و انتقاد داشته باشد را خصوصی و در جلساتی به خود مسؤولان می گویند و اگر این اشکال تکرار شد و تذکرات خصوصی اثر نکرد، به  صورت سازنده و نقد کاملا اصلاح گرایانه در جلسه علنی و در حضور مردم این تذکرات را تکرار می کنند.
این امر حاکی از آن است که مسائل مهمی که در کشور در مورد آن ها تصمیم گیری می شود، مثلاً پرونده هسته ای و یا مسائل مهم دیگر نباید به محل نزاع و اختلاف و دودستگی میان مردم تبدیل شود. از این رو مسؤولان دولتی نیز نباید به گونه ای سخن بگویند که میان مردم دودستگی و چنددستگی را ترویج کنند و به گونه ای در عرصه سیاسی کشور به یارگیری بپردازند که حاصل آن اختلاف و چنددستگی میان مردم و نفی وحدت شود.
همین توصیه در مورد مسأله اقلیت های قومی و… مطرح است. مبادا سیاست ها و رفتارها به گونه ای باشد که در میان مردم چنددستگی را ترویج و گروه هایی را علیه گروه های دیگر بشورانند و با سخنان و برنامه ها و رفتارها و یا عزل و نصب های نسنجیده زمینه تحریک گسل های قومی و… را فراهم آورند.
آنچه ذکر شد تنها سه شاخصه از شاخصه های فراوانی بود که در این زمینه مطرح است. امید است که در فرصت های آتی نشریه گزارش هفتگی بتوان با تداوم این بحث زمینه تکمیل آن را فراهم آورد.