قلعه تاریخی مورچه خورت

به گزارش پایگاه خبری شهرستان شاهین شهر و میمه “شاهین نا“قلعه تاریخی مورچه‌خورت، دروازه غربی اصفهان باستان و یادبود رشادت مردم این کهن دیار در برابر تجاوز اشرف افغان را بر حافظه تاریخی خود دارد ولی با همه شکوهش در گیرودار تاریخ گم شده است.

دروازه کهن غربی اصفهان جایی که کمتر احوال آن در دوران معاصر شنیده شده ولی قدمتی دیرینه از رشادت‌های ایرانیان دارد و امروز در گیرودار تاریخ مغفول مانده است.

منطقه «مورچه‌خورت» با ارتفاع 1670 متر از سطح دریا در 45 کیلومتری شمال اصفهان بر سر راه اتوبان اصلی اصفهان – تهران قرار دارد و در لهجه مردم اصفهان «مورچه خور» نامیده می‌شود.

این منطقه از شمال به میمه، از جنوب به شاهین‌شهر و از مشرق به کوه‌های کرکس نطنز و از مغرب به نجف‌آباد محدود می‌شود که در حال حاضر در تقسیمات کشوری بخشی از شهرستان شاهین‌شهر و میمه محسوب می‌شود.

قلعه مورچه‌خورت نشان دلیری بر تارک میراث سپاهان

شهرت مورچه‌خورت به دلیل جنگ پیروزمندانه نادرشاه افشار با افغان‌های متجاوز در سال 1142 ه. ق در این منطقه است که افشاریان پس از در هم کوبیدن سپاه افغان در مهمان‌دوست دامغان و فرار آن‌ها به سمت جنوب، آن‌ها را تعقیب کردند و در مورچه‌خورت اصفهان با پیوستن سپاهی از مردم اصفهان به نادر افغان‌ها را درهم شکستند و سر اشرف افغان را از دروازه قلعه مورچه‌خورت آویزان کردند.

مردم اصفهان هم به روایت «جهان گشای نادری» پس از شنیدن خبر پیروزی نادر با شجاعت به افغان‌های مستقر در اصفهان حمله‌ور شدند و به حکومت چندساله آن‌ها و جنایات فجیعشان پایان دادند و «لارنس لاکهارت» نیز در کتاب ایران باستان تا قرن 18 می‌نویسد: «اصفهانی‌هایی که از مرده افغان‌ها هم هراس داشتند با شنیدن خبر پیروزی نادر با شجاعت بر افغان‌های داخل شهر و سربازان» اوتورخان حاکم افغانی اصفهان حمله‌ور شدند و از کشته افغان‌ها پشته ساختند، سپس غنایم و توپ‌های اشرف افغان را به میدان شاهی اصفهان آوردند و همراه سربازان افشاری چند روز به شادی و بزم و رقص پرداختند.

قدمت این قلعه و منطقه تاریخی به قرن نهم ه. ق می‌رسد ولی متأسفانه توجه خاصی به مرمت و بازسازی آن نشده ولی همین شکوه باقی‌مانده نیز می‌توان هر بیننده و گردشگری را مسحور جلوه‌های به‌یادماندنی خودکند.

قلعه شهری با همه امکانات، خودکفا و بی نیاز از محیط بیرون

قلعه مورچه‌خورت دارای دو ورودی اصلی است که به صورت عمود برهم در دو جبهه جنوب غربی و شمال غربی قرار دارند و به وسیله گذر اصلی قلعه به هم متصل می‌شوند و در داخل قلعه قدیمی همه جور امکانات و ابنیه‌ای یافت می‌شود به طوری که اگر در قدیم درهای قلعه را می‌بستند، ساکنان نیازی به بیروننداشتند.

برای ورود به قلعه باید از سمت غربی پس از گذشتن از یکی از این ورودی‌ها که در زیر برج دیده بانی قرار دارند، وارد شد و پس از گذشتن از هشتی بزرگی به فضای داخلی قلعه رسید، درب‌های ورودی از چوب‌هایی به ضخامت 25 سانتیمتر که از ورق‌های ضخیم فلزی با میخ‌های آهنی بزرگ به هم متصل شده ساخته شدهاست.

گذرگاه‌های اصلی قلعه مثل کوچه‌هایی پر پیچ‌وخم، بین دروازه‌های اصلی از شمال غربی تا جنوب کشیده شده است که این معماری تو در تو و شگفت‌انگیز شناختن مسیر را برای عابران غیربومی دشوار می‌کند.

این کوچه‌های تنگ با دالان‌های تو در تو و اتصال آن‌ها به خانه‌های قدیمی همسایه‌های مجاور، ترکیبی به وجود آورده تا هم بادهای منطقه را کنترل کند و مردم بدون آزار گرد و خاک عبور کنند و هم در گذشته سدی جلوی ورود سواران دشمن به داخل قلعه بوده است.

قوس‌ها و طاقی های زیبای خشتی و سر چین های آجری زیبا بر سر دیوارها، همراه با پنجره‌های دیده بانی در ارتفاع 5 متری تصاویری بکر از شکوه تاریخی این قلعه مقاوم و تاریخ‌ساز به نمایش گذاشته است.

در کنار گذر اصلی قلعه راسته بازار تاریخی روستای مورچه‌خورت واقع‌شده که شامل مغازه‌های کوچک و کارگاه‌های صنایع‌دستی و انبارهای نگهداری کالا و اجناس است که در گذشته نقش مهمی برای دادوستد مردم مورچه‌خورت و ساکنان قلعه با بازرگانان و تجار بیرون و مسافران داشته است.

مجموعه حمام تاریخی در گذر اصلی قلعه قرار دارد و به دلیل عایق بودن بدنه حمام و حفظ گرما در عمق زمین ساخته‌شده و به صورت طبیعی از قنات با شیب سازی و مهندسی باستانی آب به داخل گرم خانه و «تون» حمام هدایت می‌شده است.

نور و تهویه این حمام توسط گل جام‌های تعبیه‌شده در سقف تأمین می‌شده که گربه روهای کف حمام این سیستم طبیعی برودتی را کامل کرده است.

فضای حمام تاریخی از دو حمام مشابه مردانه و زنانه تشکیل‌شده که هر دو قسمت دارای: سر بینه، گرم خانه، میان رو، خزینه و تون و آتشدان به سبک حمام‌های قدیمی است.

از تماشای این مناظر تاریخی که حالا تنها میزبان وحوش و خانه حشرات و خزندگان شده تنها حسرت و افسوس است که تمام وجود، هر ایران دوست و عاشق میراث فرهنگی را فرا می‌گیرد و تنها می‌توانی بگویی‌ای کاش این بناها نگهداری و مرمت شده بود تا بدین روز زار و مخروبه در نمی‌آمد.

اگر این بناها به درستی حفظ شده بود و واقعاً مدیران فرهنگی ما به ارزش میراث فرهنگی و سودآوری مادی و معنوی که از بازدید گردشگران در این فضاها پدید می‌آید واقف بودند، ما هم می‌توانستیم روبروی آن‌ها به خود ببالیم که در آن زمانی که اروپائیان در بشکه خود را می‌شستند، نه تنها در اصفهان ده‌ها حمام عظیم و باشکوه بوده، بلکه حتی روستای مورچه‌خورت در حومه اصفهان نیز دارای دو حمام بزرگ و دیدنی بوده است.

 نقشه هوایی قلعه تاریخی مورچه خورت