فراز و فرودهای جنبش دانشجویی

به گزارش پایگاه خبری“شاهین نا“ 16 آذر سال 1332 سرآغاز تحول عظیمی در جنبش دانشجویی محسوب می شود. در این تاریخ ریچاردنیکسون معاون رئیس جمهور وقت و رئیس جمهور آینده آمریکا برای تبریک پیروزی سیاسی امید بخشی که در پی کودتای ننگین 28 مرداد سال 32 داشت به ایران آمد. در روزهای قبل تظاهرات و اعتصابات زیادی در نفرت و انزجار مردم نسبت به حضورایادی کودتا در ایران انجام شده بود.

دانشکده فنی دانشگاه تهران نقطه اوج درگیری بود در این روز در پی درگیری نیروهای امنیتی رژیم و دانشجویان، سه دانشجو به نامه های احمد قندچی، مهدی شریعت رضوی و مصطفی بزرگ نیا به شهادت رسیدند. فردای آن روز نیکسون به ایران آمد و دکترای افتخاری در رشته حقوق دانشگاه تهران به او تقدیم شد.

این حرکت که به عنوان روز دانشجو نامیده می شود سرآغاز سلسله تحولاتی شد که نهایتا منجر به پیروزی انقلاب اسلامی و تحولات پس ازانقلاب شد.

اگر جنبش دانشجویی را به دو بخش قبل ازانقلاب و پس از انقلاب تقسیم  کنیم باید گفت: تنها عاملی که جنبشهای دانشجویی را در قبل از انقلاب با یکدیگر متحد کرد مبارزه با استکبار و استبداد بود. از نظر طیف فکری باید طیف فکری وسیعی از جنبشهای دانشجویی ازچپ کمونیستی افراطی مثل فداییان خلق تا گروههای مجاهدین خلق (منافقین بعدی) و توده ای ها تا گروه های اسلامی مثل فداییان اسلام را نام برد.

این طیف وسیع فکری و بعضا متضاد قاعدتا همگرایی ووحدت را در بین دانشجویان بوجود نیاورد. اما مبارزه با استکبار خارجی و استبداد داخلی شعار و محور اصلی تمامی جنبشهای دانشجویی بوده است. پس از انقلاب اسلامی نیز جنبش‌های دانشجویی به فراخور جناحهای سیاسی حاکم دارای طیف‌های فکری متعدد و متفاوتی بودند.

در ابتدای انقلاب، جنبش دانشجویی به ساختار سازی و مدیریت فضای سیاسی پرداخت. تاسیس نهادهای انقلابی و فعالیت در آن، تشکیل شورای انقلاب، حمله به لانه جاسوسی آمریکا خنثی کردن کودتاها و توطئه ها، مبارزه با جدایی طلبان … و از همه مهمتر مدیریت جنگ تحمیلی و انقلاب فرهنگی از مهمترین جلوه های حضور جنبش دانشجویی در دهه اول انقلاب بود.

در ابتدای دهه 1370 با توجه به تغییرات انجام شده در فضای سیاسی و اجتماعی کشور و تبعات فروپاشی نظام دو قطبی در عرصه جهانی جنبش دانشجویی و مطالبات آن وارد فاز جدیدی شد.

گسترش طبقه متوسط، گسترش فضای روشنفکری، تغییر در فضای اقتصادی کشور از اقتصاد دولتی به اقتصاد شبه لیبرالیستی، رشد سواد کشور باعث شکل گیری جنبش دانشجویی چپ در سالهای 1372 و 1373 شد.

این طیف چپ جنبش دانشجویی با تغییر روش، آزادی را به جای عدالت گفتمان اصلی خود قرارداد و این فرایند نهایتا منجر به وقایع دوم خرداد سال 1376 شد. یکی از ویژگی های این جنبش ظهور نوعی تجدید نظر طلبی و تغییر گفتمانی بود. تغییر گفتمان جنبش دانشجویی از آرمان عدالتخواهی به آزادی طلبی، پراکندگی و تنش در جنبش دانشجویی، ارائه شعارهای هنجار شکنانه از مهمترین دلایل عدم همگرایی جنبش دانشجویی در این زمان بود.

عدم موفقیت جنبش دانشجویی آزادی خواه باعث حاکمیت گفتمان عدالت محور شد که نمود خود را در وقایع سال 1384 نشان داد.

آسیب شناسی جنبش دانشجویی؛

یکی از آسیبهای جدی جنبش دانشجویی در ایران این است که به دنبال تغییر فرایندهای سیاسی و اجتماعی در ایران شکل می گیرد. در واقع خود بوجود آورنده وقایع بعدی نمی شود. نوع، شکل و حجم جنبش دانشجویی تابع شرایط سیاسی و اجتماعی است.

دومین آسیب این است که جنبش دانشجویی دارای یک فرایند نبوده است این به دلیل این است که جنبش دانشجویی از درون مطالبات اجتماعی بیرون نیامده است بلکه تغییراتی در تفکر و اندیشه های جمعی از روشنفکران اجتماعی و سیاسی بوده است . این امر انسجام درونی جنبش دانشجویی و تبدیل شدن به یک فرایند را با مشکل مواجه می سازد.

به نظر بنده بهترین آسیب شناسی از جنبش دانشجویی توسط رهبر حکیم انقلاب اسلامی شده است، از نظرایشان جنبش دانشجویی باید تبدیل به بیداری دانشجویی و احساس مسئولیت دانشجویی شود.78/9/11

این بیداری یعنی اینکه کنش های دانشجویی باید با بصیرت و آگاهی نسبت به زمان همراه گردد و تبدیل به یک مطالبه عمومی گردد.

 به طور کلی الزامات جنبش دانشجویی از نظر مقام معظم رهبری عبارتند از :

• آرمان گرایی در مقابل مصلحت گرایی
• صدق و صفا و خلوص
• داشتن فکر نو
• عدم رضایت از وضعیت موجود و مطالبه عدالتخواهی
• به حرکت درآورنده، پیش برنده و جهت دهنده(موتور قطار)
• آزاد و رها از وابستگی های گوناگون حزبی، سیاسی
• تلاش و مجاهدت برای کسب علم و تهذیب نفس
• خود سازی فکری، اخلاقی و انقلابی درونی دانشجویک فریضه است.
• حرکت مبتنی بر اشخاص نباشد.
• حساسیت منفی نسبت به مظاهر زشت فطرت انسان مثل ظلم، زورگویی، تبعیض، بی عدالتی، تقلب، دو رویی و نفاق
• ضمن وجود احساسات، منطق، تفکر و بینش و میل به فهمیدن وجود داشته باشد.

آفات حرکت جنبش دانشجویی از دیدگاه رهبر حکیم انقلاب اسلامی؛

• سوء استفاده عناصر ناباب و سیاسی زده شدن
• دور شدن از آرمان ها
• سطحی شدن
• به دام احزاب و گروه ها افتادن

دکتر علی قادری محقق، پژوهشگر و مدرس دانشگاه