تأثیر هویت دینی بر کاهش آسیب‌های اجتماعی
هویت دینی می‌تواند به عنوان عاملی مؤثر در کاهش آسیب‌های اجتماعی عمل کند. با تقویت ارزش‌های اخلاقی، ایجاد حس تعلق، و حمایت اجتماعی، دین به بهبود کیفیت زندگی افراد و کاهش تنش‌ها در جوامع کمک می‌کند.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «شاهین پرس»؛ آسیب‌های اجتماعی به دسته‌ای از نابسامانی‌ها و ناهنجاری‌های رفتاری افراد یک جامعه چه به‌صورت فردی و یا جمعی اطلاق می‌شوند که ریشه در بی‌نظمی‌ها، کژکارکردی‌های پدیده‌های اجتماعی و پیامدهای نامطلوب آنها دارد. این آسیب‌ها غالباً باعث رنجش روانی، جسمی و مادی اقشار خاص و آسیب‌پذیر جامعه می‌شوند و همچنین می‌توان گفت که: به هر نوع عمل فردی یا جمعی گفته می‌شود که در راستای اصول اخلاقی و قواعد عام عمل جمعی یا غیررسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی‌گیرد و در نتیجه با منع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبه‌رو می‌شود.
آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی به مجموعه از مشکلات و نابسامانی‌ها گفته می‌شود که به ساختارهای اجتماعی در یک جامعه آسیب می‌رسانند. در واقع، این آسیب‌های اجتماعی ناهنجاری‌ها و مسائل گوناگونی را در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، روانی و اخلاقی به همراه دارند. از نتایج گسترده این آسیب‌ها می‌توان به مواردی مانند افزایش جرم و جنایت، افت سطح رفاه عمومی و تضعیف ارزش‌های اجتماعی اشاره کنیم.
* اکسیر قوی برای کاهش انحرافات و آسیب‌های اجتماعی
دین، قوی‌ترین و محکم‌ترین ریسمان الهی است که انسان، فقط با تمسک به آن می‌تواند به هدف و مأوای الهی که همان مقام خلیفه اللهی است دست پیدا کند؛ اما دین چگونه و از چه راهی قدرت انسان را بالا می‌برد و او را در مقابل لذتهای دنیوی، عصیان و سرکشی‌ها بیمه می‌کند؟
دین دارای حلقه‌های به‌ظاهر متفاوت، اما از روحی واحد برخوردار است، البته با نگاهی خاص‌تر می‌توان به دو راهکار نظری و عملی دین اشاره کرد که در راهکار نظری به سه مقوله مهم ترسیم بدیها و خوبیها، ترسیم پاداش، عقوبت و مجموعه معارف بنیادین عنایت دارد و راهکار علمی از طریق تبلیغ و امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر بر این مهم گام بر میدارد؛ اگر چه در ظاهر، بعضی از این موارد فردی و بعضی دیگر ظاهری اجتماعی دارند، لیکن هر دو درهم‌تنیده شده و قابل‌تفکیک نیستند.
یکی از اهداف مسلم دین که در آیات متعدد قرآن کریم بر آن تأکید شده است، هدایت و راهنمایی انسان به‌سوی شناخت و عبودیت پروردگار است. هدایت و راهنمایی انسان از طریق رعایت و عمل به احکام، دستورات و هنجارهای خاصی مبتنی گشته است، به‌گونه‌ای که بدون رعایت آنها، هدایت ممکن نیست.
با پذیرش شأن هدایتگری دین از یک سو و ابتناء هدایت بر رعایت هنجارهای دینی از سوی دیگر، ناگزیر باید پذیرفت که دین نمیتواند دغدغه رعایت هنجارهای دینی را (خواه هنجارهای دینی اجتماعی، خواه غیراجتماعی) از سوی مردم نداشته باشد و درصدد مقابله با تخلف از آن هنجارها برنیاید. در واقع، موضع بی‌تفاوتی قائل‌شدن برای دین در مبارزه با انحرافات، به منزله درنظرنگرفتن شأن هدایتگری دین است.
انسان در گستره تاریخی زندگی خود، با باورها و اعتقادات گوناگونی ادامۀ حیات داده و امروزه دین به‌عنوان یکی از نهادهای اساسی زندگی اجتماعی، نقش مهمی را در زندگی انسانی ایفا می‌کند. ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی نیز تا حدود زیادی برگرفته از ارزش‌ها و باورهای دینی هستند. آنچه به‌عنوان هویت انسانی از آن یاد می‌شود تا حدود زیادی تحت‌تأثیر باورها و اعتقاداتی است که می‌توانند به‌عنوان هویت دینی شناخته شوند.
مطالعات و نظریه‌های موجود در ارتباط با دین و جامعه‌شناسی دینی نشان می‌دهند که اعتقادات و باورهای دینی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد تحکیم و انسجام اجتماعی به شمار می‌روند و نقش بارزی در تحولات اجتماعی و اقتصادی ایفا می‌کنند؛ و دین و مذهب به صور گوناگون از دیرباز، در طبقات مختلف تاریخ بشری به ظهور رسیده و تا به امروز نیز امتداد داشته است و مادام که نوع بشر در این کره خاکی زندگی کند، این غریزه در نهاد او محکم و استوار و منشأ آثار بسیاری خواهد بود.
ازآنجایی‌که «دین و مذهب» مهم‌ترین سیستم کنترل درونی انسان‌ها است، تا موقعی که پایه‌های مذهبی در یک جامعه، قوی و اعضای آن جامعه پایبند به اعتقادات و باورهای دینی و مذهبی خود باشند، عموماً به فساد و انحراف (کارهای نامشروع) روی نمی‌آورند. به باور کوئن (1385) دین به‌عنوان یکی از نهادهای اجتماعی نقش مهمی در حفظ انسجام اجتماعی، بالابردن روحیۀ اجتماعی افراد و همچنین کمک به افراد در پیداکردن هویت اخلاقی‌شان دارد.
در جوامع در حال گذار، نسل جوان در جستجوی کسب جایگاه هویت برای خود بر می‌خیزد که با ذهنیت و رویکردهای پیشین به چالش بر می‌خیزد. جامعۀ ایران نیز به‌عنوان یک جامعۀ در حال گذار، با چنین مسائلی دست‌به‌گریبان است. جوانان و چگونگی دین‌داری و عوامل مؤثر بر دین‌داری آنان از جملۀ این مسائل است.
تردیدی نیست که اگر نقش مذهب در جامعه تضعیف شود و تعهد و پایبندی انسان‌ها بدان کاهش یابد، این مکانیزم قوی کنترل درونی انسان‌ها و این سیمان اجتماعی (مذهب) نیز از دست می‌رود و پایه‌های نظام اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، روانی و… هم، فرو می‌ریزد.
از دیدگاه روان‌شناسی تکاملی، باورهای مذهبی و انجام اعمال دینی دلالت کارکردی برای زندگی اجتماعی دارد. محتوای دینی به طور فراوان، دستورات، هنجارها و ممنوعیت‌هایی برای احترام‌گذاشتن به رفتارهای اجتماعی را در برنامه خود دارد و در صورت عمل‌نکردن به آنها باید منتظر بعضی تنبیهات بود. در این دیدگاه اطاعت و فرمان‌برداری از مفاهیمی است که برای درک نگرش‌ها و اخلاقیات اجتماعی و فردی افراد اهمیت زیادی دارد و باورهای دینی مصداق آن می‌تواند باشد.
دین‌داری به دلیل ماهیت و محتوایی که دارد تقریباً با تمامی موضوعات و مسائل مطرح در حوزه انسانی و اجتماعی، از جمله حوزه آسیب‌های اجتماعی ارتباط پیدا می‌کند. در این میان نقش دین در کاهش انحرافات اجتماعی یکی از موضوعاتی است که در زمینه تبیین کارکردی دین مورد توجه قرار گرفته است.
به تصریح بسیاری از آیات قرآن و یافته‌های جامعه‌شناسی، دین‌داری در برابر انحرافات اجتماعی مصونیت ایجاد می‌کند و زمینه کاهش آنها را فراهم می‌آورد. معارف و شناختهای دین که در بازداشتن افراد از انحرافات مؤثر است، تحت سه مقوله ترسیم بدیها و خوبیها، ترسیم پاداش، عقوبت و مجموعه معارف بنیادین قرار دارد.
* ترسیم و سازوکار پاداش و عقوبت
دین برای افراد مؤمن، نیکوکار و به‌طورکلی کسانی که دستورها و هنجارهای دینی مربوط به اندیشه و عمل را به‌خوبی رعایت می‌کنند، متناسب با میزان پایداری آنان بر هنجارهای مذکور، پاداشهای دنیوی و اخروی برای آنها قرار داده است.که به چند عنوان نمونه آن در قرآن کریم اشاره می‌شود: پاداشهایی چون نعمتهای بهشتی، احساس رضایتمندی، سرور و افتخار، جلب نظر و توجه الهی، به‌دست‌آوردن یقین، اطمینان و آرامش، برخـورداری از کمـکهای ویژه الهی در دنیا و برخورداری از هدایت بیشتر الهی و…
در مقابل، دین عقوبتهایی را برای کفار، بدکاران و کسانی که از هنجارهای دینی تخلف می‌کنند، ترسیم کرده است. عذابهای اخروی، پشیمانی و سرافکندگی، برخوردار نبودن از نگاه، توجه و رضایت الهی، شک، تردید و ناآرامی از جمله این عقوبات است
* سازوکار شناخت مربوط به پاداش و عقوبت
در درون طبیعت و فطرت انسان نیازهای متنوعی وجود دارد که با تأمین آن، احساس آرامش، خوشی و لذت می‌کند و در صورت عدم تأمین، دچار ناآرامی و ناخوشی می‌شود. به همین دلیل انسان نسبت به رفتار و عملی که مقرون به پیامد خوشایند تأمین نیاز است، رغبت داشته و از عملی که پیامد ناخوشایند را به دنبال دارد، گریزان است.
بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی، همان‌گونه که پیامدهای واقعی عمل (تشویق، یا تنبیهی که مقارن عمل دریافت شود) رفتار فرد را بر می‌انگیزد، پیامدهای مورد انتظار آن هم که به‌صورت نمادین، در ذهن بازنمایی شده است، نیز رفتار فرد را بر می‌انگیزد.
بنابراین، شناختهایی که از دین درباره پاداش و عقوبت دریافت می‌شود، در صورت درونی شدن می‌تواند آدمی را به‌سوی کارهای شایسته که مقرون با پاداشهای مورد انتظار است، سوق دهد و از کارهای ناشایست که همراه با عقوبت مورد انتظار است، باز دارد. به‌عبارت‌دیگر، انسان را به رعایت هنجارهای دینی و دوری از انحراف وادار نماید.
انتهای خبر/