اربعین آمد و اشکم ز بصر می‌آید
سنت برگزاری اربعین برای امام حسین(ع) از چه زمانی باب شد
شیخ عباس قمی(ره) داستان آمدن اسرای کربلا را در اربعین از شام به کربلا بسیار بعید می‌داند و شهید مطهری نیز آن را انکار کرده است امّا درباره ورود «جابر» در روز اربعین سال ۶۱ هجری به کربلا، بین منابع تاریخی چندان اختلافی نیست.
اما در این که شهرت و علاقه زیاد شیعیان به زیارت در این روز به چه بر می‌گردد و آیا منشا این امر زیارت کاروان اسرای کربلا در این روز بوده، مورد اختلاف است؛ مثلا شهید مطهری در این خصوص که اهل بیت امام حسین در روز اربعین به کربلا آمده اند باور دارد که آن را عقل تایید نمی کند و در منابع دسته اول و معتبر نیامده است. (۱)
برخی دیگر از مورخان هم به طور صریح و هم غیر صریح این مطلب را انکار نموده‌اند.
شیخ مفید در «مسار الشیعه» آورده است:
«روز اربعین، روزی است که اهل بیت امام، از شام به سوی مدینه مراجعت کردند. نیز روزی است که جابر بن عبدالله برای زیارت امام حسین(ع) وارد کربلا شد». (۲)
شیخ طوسی در «مصباح المتهجّد»(۳) و ابن اعثم در الفتوح (۴) نیز همین مطلب را ذکر کرده‌اند. میرزا حسین نوری می‌نویسد:
«از عبارت شیخ مفید و شیخ طوسی استفاده می‌شود که روز اربعین روزی است که اسرا از شام به مقصد مدینه خارج شدند. نه آن که در آن روز به مدینه رسیدند.» (۵)
در این میان سید بن طاوس در «لهوف»، اربعین را روز بازگشت اسرا از شام به کربلا ذکر کرده است. ایشان می‌نویسد:
«وقتی اسرای کربلا از شام به طرف عراق بازگشتند، به راهنمای کاروان گفتند: ما را به کربلا ببر. بنابراین آن‌ها به محل شهادت امام حسین آمدند. سپس در آن جا به اقامه عزا و گریه و زاری برای اباعبدالله پرداختند …»(۶ )
ابن نما حلی نیز روز اربعین را روز بازگشت اسرا از شام به کربلا و ملاقات آن‌ها با جابر و عده‌ای از بنی هاشم ذکر کرده است. (۱۰) میرزا حسین نوری پس از از نقل قول سید بن طاوس به نقد آن پرداخته است.(۷)
رسول جعفریان می‌نویسد: «شیخ مفید در ارشاد، ابومخنّف در مقتل الحسین، بلاذری در انساب الاشراف، دینوری در اخبار الطوال و أبن سعد در الطبقات الکبری، اشاره‌ای به بازگشت اسرا به کربلا نکرده‌اند».(۸) شیخ عباس قمی هم داستان آمدن اسرای کربلا را در اربعین از شام به کربلا بسیار بعید می‌داند. (۹) محمدابراهیم آیتی (۱۰) و شهید مطهری (ره) نیز آمدن اسرای در روز اربعین به کربلا، را انکار کرده‌اند. (۱۱)
امّا در خصوص ورود جابر بن عبدالله انصاری در روز اربعین سال ۶۱ هجری به کربلا، به نظر می‌رسد بین منابع تاریخی چندان اختلافی نباشد. شیخ طوسی می‌نویسد:
«روز اربعین روزی است که جابر بن عبدالله انصاری صحابی رسول خدا(ص) از مدینه برای زیارت قبر امام حسین(ع) به کربلا آمد. او اولین زائری بود که قبر شریف آن حضرت را زیارت کرد». (۱۲)
مرحوم آیتی می‌نویسد: «جابر بیستم ماه صفر، درست چهل روز بعد از شهادت امام وارد کربلا شد. سنت زیارت اربعین امام به دست او تأسیس شد». (۱۳)
پی‌نوشت‌ها:
۱٫ شهید مطهری، حماسه حسینی، ناشر:صدرا، تهران، ج ۱،ص ۳۰٫
۲٫ مسار الشیعه (المجموعه)،الشیخ المفید،ص۲۶،سال چاپ: ۱۴۰۶،ناشر: مکتب آیه الله العظمى المرعشی النجفی – قم
۳ . مصباح المتهجد،الشیخ الطوسی، ص ۷۸۷،چاپ: اول،سال چاپ : ۱۴۱۱ – ۱۹۹۱ م،ناشر: مؤسسه فقه الشیعه – بیروت – لبنان ،
۴ . ابن اعثم کوفی، احمد، ترجمه محمد بن محمد بن مستوفی هروی، تهران، انتشارات آموزش و انقلاب اسلامی، ۱۳۷۲، ص ۹۱۶٫
۵ . النوری، لولو و مرجان، تهران، فراهانی، ۱۳۶۴، ص ۱۵۴٫
۸ . اللهوف فی قتلى الطفوف،السید ابن طاووس، ص۱۱۴،چاپ : اول،سال چاپ : ۱۴۱۷،ناشر : أنوار الهدى – قم – ایران.
۶ . مثیر الأحزان، ابن نما الحلی، ص۸۶،سال چاپ: ۱۳۶۹ – ۱۹۵۰ م،ناشر: المطبعه الحیدریه – النجف الأشرف.
۷ . نوری، پیشین، ص ۱۵۲٫
۸ . جعفریان، تأملی در نهضت عاشورا، قم، ص ۲۱۶٫ ناشر :انصاریان.
۹ . قمی، منتهی الامال، ج۱، ص ۵۲۵٫ موسسه انتشارات هجرت، قم، ۱۳۷۸ .
۱۰ . آیتی، بررسی تاریخ عاشورا، ص۱۳۹٫ ناشر: کتابخانه صدوق
۱۱ . مطهری، حماسه حسینی ، ج۱، ص ۳۰٫
۱۲ . طوسی، پیشین، ص ۷۸۷٫
۱۳ . آیتی، پیشین، ص ۲۳۱-۲۳۰٫
منبع:فارس